Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Bildiri Kitabı II Kırklareli Üniversitesi Yayınları: 2 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 1 Yayın Koordinatörü Yrd. Doç. Dr. Baki Çakır Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem Öztel Arş. Gör. Hüseyin Burgazoğlu Kapak Tasarımı Yrd. Doç . Dr. Mehmet Han Ergüven Abdurrahim Yüce İç Düzen Abdurrahim Yüce Baskı Sayısı 1. Basım Baskı Adedi 2000 ISBN ---------------------Baskı Tarihi Nisan 2011 Baskı Yeri Erkam Matbaası Organize Sanayi Bölgesi Turgut Özal Cad.No: 117/2 A-D İkitelli / İstanbul Yayıncı adresi: Kırklareli Üniversitesi Rektörlüğü Kültür Merkezi A Blok / KIRKLARELİ Tel: 0 288 212 96 70 (10 Hat) Fax: 0 288 212 96 79 Web: www.kirklareli.edu.tr © KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ Bu kitabın bütün yayın hakları Kırklareli Üniversitesi´ne aittir. Türkiye’de Finans Piyasasının Gelişim Seyrinde Katılım Bankacılığının Yeri Yrd. Doç. Dr. Ferhat SAYIM1 Arş. Gör. Özlem ÖZMEN2 Özet Finansal sistemler ve kurumlar dünya ekonomik sisteminde kırılganlıkların en önemli sebebi haline gelmiştir. Finansal yapının oluşum ve gelişim süreci aynı zamanda dünya ekonomik sisteminin de altyapısını oluşturmaktadır. 20092010 yıllarında yaşanan krizler, inansal sistemi ve gelişim seyrini tartışmaya açmıştır. Bu tartışma konularından bir tanesi de klasik bankacılık sisteminin yol açtığı sorunları bertaraf etmek üzere alternatif inansman sistemleri üzerinedir. Alternatif inansman sistemlerine bakıldığında ülkemizde katılım bankacılığı adını alan kar payı sistemine dayalı kurumlar göze çarpmaktadır. Edindiği portföyün risk dağılımında ve dağıtımında farklı esaslar belirleyen bu bankalar artık daha fazla araştırılmaktadır. Ülkemiz bankacılık mevzuatında da katılım bankaları banka teriminin geçtiği hemen her düzenlemede yerini almakta ve hukuki altyapısını daha stabil hale getirmektedir. Biz bu araştırma ile özellikle ülkemizde katılım bankacılığının yerini ve önemini çeşitli alt başlıklarla tespit etmeye çalışmaktayız. Çalışmada katılım bankalarının 2007-2009 verilerini Toplanan Türk Parası ve Yabancı Para Fonlar, Kullandırılan Fonlar, Net Kar Rakamları, Toplam Aktiler, Özvarlık ve Net Kar Rakamlarını 4 katılım bankası için karşılaştırmalı incelemekteyiz. Toplam rakamları aynı dönem için Mevduat Bankaları ile karşılaştırmaktayız. Ayrıca bu kurumların Yalova’daki şubelerine ilişkin yaptığımız araştırma, görüşme, gözlem ve anketlerin bir kısmını bu çalışmada değerlendirerek katılım bankalarını örnek şubeler üzerinden değerlendirmeye almaktayız. 1. Yalova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 2. Yalova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 611 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 1 Giriş Ülkemizde faizsiz bankacılığın hukuki temelinin kurulmasında başlangıç tarihi 1983 yılı sonudur. 16.12.1983 tarih 83/7506 sayılı kararname ile Özel Finans Kurumları’nın temeli atılmıştır. Eski adıyla Özel Finans Kurumları (ÖFK) yeni adıyla Katılım Bankaları, mevduat toplama yetkisi bulunmayan ancak, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan, üretim desteği, kâr zarar ortaklığı, leasing, mal karşılığı vesaikin alım satımı gibi yöntemlerle fon kullandıran kurumlardır. Türkiye’de 1984 yılından beri bu kurumların kurulmalarına izin verilmektedir.3 Katılım Bankaları, Mali sektörde faaliyet gösteren, reel ekonomiyi inanse eden ve bankacılık hizmeti sunan bankalardır. Katılım bankaları tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları, faizsiz inansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kâr veya zararı tasarruf sahipleriyle paylaşır. Bu bankaların isimlerindeki “Katılım” sözcüğü yapılan bankacılık türünün kâr ve zarara katılma prensibine dayalı bir bankacılık olduğunu ifade etmektedir.4 Katılım bankaları, tasarruların sermayeye dönüşmesine aracılık hizmeti dışında, çok şube ile çalışma avantajına sahip oldukları oranda; yatırım danışmanlığı, kiralık kasa, havale hizmeti, çek karnesi verilmesi, ödeme ya da tahsil aracılığı vb. bankacılık hizmetlerini de yapmaktadırlar.5 Gelinen noktada katılım bankalarının verdiği bu tür hizmetler ve çeşitliliğin diğer bankalar ile eşit ya da çok benzer standartlara ulaştığından bahsedebiliriz. Yabancı literatürde “Islamic Banking” olarak da anılan sistemde tanımlı Bankacılık Yöntemleri faiz yasağı çerçevesinde proje ortaklığının çeşitli formlarını içeren ve bir takım farklılıklar içeren yöntemler kullanılmaktadır6. Katılım Bankaları sadece Türkiye’ye has kurumlar değillerdir. Dünya’da başta İslam ülkelerinde olmak üzere benzer sisteme göre faaliyette bulunan çok sayıda inansal kuruluş bulunmaktadır. Kâr ve zarara katılmak esasına göre çalışan bu tür kuruluşların oluşturduğu sistem , dünyada daha çok faizsiz bankacılık ya da İslam bankacılığı olarak bilinmesine rağmen ülkemiz mevzuatında ilk etapta özel inans kurumu olarak yerini almış sonra ise Katılım Bankacılığı ismini almıştır. 2 Tabi Oldukları Regülasyonlar Türkiye’de kurulu mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri, inansal holding şirketleri, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bunların faaliyetleri bu Kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanunlarla kurulmuş olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla bu Kanun hükümleri uygulanır. Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler tatbik olunur. (5411 Bankacılık Kanunu md.2) 3. TCMB, Finansal İstikrar Raporu, 2005, s. 57, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/bolumII.pdf 4. Türkiye Katılım Bankaları Birliği, “Sıkça Sorulan Sorular” http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_ content&task=blogcategory&id=46&Itemid=83 5. Ahmet Battal, Bankacılık Kanunu Şerhi, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007, s.57 6. Peter Moles, ve , Nicholas Terry, he Handbook of Internatıonal Fınancıal Terms, Oxford University Press, New York, 1997, s. 304 612 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Denetimleri BDDK tarafından gerçekleştirilmekte olan Katılım Bankaları için 2004 yılında Tek Düzen Hesap Planı oluşturulmuş ve bu kurumlar bankalar gibi söz konusu hesap planına uygun olarak muhasebe kaydı tutmaya başlamışlardır.7 2.1 Bankalar Kanununda Katılım Bankalarını İlgilendiren Tanımlamalar 5411 sayılı kanunun 3.maddesinde katılım bankalarının diğer bankalarla ortak yönlerini ve farklılığını ortaya koyan önemli tanımlamalara yer vermemizde fayda bulunmaktadır. Buna göre Hem mevduat hem de katılım bankaları Kredi Kuruluşu üst tanımının iki alt üyesini oluşturmaktadır. Bankalar kanununda tanımlı iki kuruluş birliğinden bir tanesi Katılım Bankaları Birliği diğeri ise daha yaygın bir yapılanma sağlamış Türkiye Bankalar Birliğini ifade eder. Kanundaki Banka tanımı 3 tür bankayı kapsamaktadır. Bunlar Mevduat bankası: Kanuna göre kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini, Katılım bankası: Kanuna göre özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini, Kalkınma ve yatırım bankası: Kanuna göre mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini …..ifade eder 2.2 Kuruluş veya Türkiye’de Şube ve Temsilcilik Açma İzni 5411 sayılı kanunun 6.maddesine göre Türkiye’de bir bankanın kurulmasına veya yurt dışında kurulmuş bir bankanın Türkiye’deki ilk şubesinin açılmasına, Kanunda öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla BDDK’ nın en az beş üyesinin aynı yöndeki oyuyla alınacak kararla izin verilmektedir. İzin için yapılacak başvurulara ve iznin verilmesine ilişkin usûl ve esaslar BDDK’ca çıkarılacak yönetmelikle belirlenmektedir. 2.3 Kuruluş Şartları Kanunun 7 maddesi incelendiğinde Türkiye’de kurulacak bir banka için başlıca şu şartlar ifade edilebilir. a) Anonim şirket şeklinde kurulması, b) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, c) Kurucularının bu Kanunda belirtilen bir takım şartları taşıyor olması d) Yönetim kurulu üyelerinin bu Kanunun kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen nitelikleri ve plânlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek meslekî tecrübeyi haiz olması, e) Öngörülen faaliyet konularının plânlanan malî, yönetim ve organizasyon yapısı ile uyumlu olması, 7. TCMB, Finansal İstikrar Raporu, 2005, s. 57, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/ bolumII.pdf 613 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu f) Nakden ve her türlü muvazaadan âri olarak ödenmiş sermayesinin en az otuz milyon Yeni Türk Lirası olması, g) Ana sözleşmesinin bu Kanun hükümlerine uygun olması, gibi şartlar bulunmaktadır. Ayrıca denetimi engelleyecek şekilde karışık organizasyon ve ortaklık yapılarının olmaması ile öngörülen faaliyet konularına ilişkin planlamaların ve iç organizasyona ilişkin yapılanmaların nasıl kurulacağına dair planların gerçekçi şekilde tasarlanmış olması gerekmektedir. 2.4 Kredilere İlişkin Hükümler Katılım bankaları Bankalar Kanunun kredi ve kredi sınırlamalarına ilişkin katı hükümlerine de tabi bulunmaktadır. Kırk sekizinci maddede yapılan etralıca kredi tanımlamasının sonunda ikici fıkrada katılım bankalarına has fon kullandırma şekillerine de atıfta bulunularak bunların da kanunun uygulanmasında kredi sayılacağı ifade edilmiştir. ….katılım bankalarının taşınır ve taşınmaz mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi suretiyle veya kâr ve zarar ortaklığı yatırımları, taşınmaz, ekipman veya emtia temini veya inansal kiralama, mal karşılığı vesaikin inansmanı, ortak yatırımlar veya benzer yöntemlerle sağladıkları inansmanlar da bu Kanun uygulamasında kredi sayılır…. 2.4.1 Kredi Sınırları Bankacılığın sağlam temellere oturtulması ve sağlam bilançolarla yürütülmesinde bankaların aktiinde bulunan kredilerin kalitesi oldukça önem arz etmektedir. Bankalar kanunu ve BDDK’ın yaptığı düzenlemelerin temelinde Banka Sahiplerinin topladıkları fonları çok riskli faaliyet alanlarında ya da objektif değerlendirmelerin bir kenara itildiği kendi grup şirketlerinde kullandırılmasının önüne geçmek söz konusudur. Bankalar kanunu bu amaca yönelik olarak kredilerin dağıtılmasında bir takım sınırlamalar getirerek bu sınırlamalara uyulmaması durumunda ağır cezai yaptırımları karara bağlamıştır. Bu sınırlamalar Katılım Bankaları için de geçerlidir. Biz burada bu sınırlamalara genel olarak değineceğiz.  Bankalarca bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmi beşini aşamaz…. (Oranın artırılıp azaltılması ve farklı uygulanmasına ilişkin istisnalar bulunmaktadır.)…  Bir adi ortaklığa verilen krediler, sorumlulukları oranında ortaklara kullandırılmış sayılır.  Bankalarca hâkim ortak veya nitelikli pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın bankaların sermayesinin yüzde bir ve daha fazla payına sahip olup pay defterine kayıtlı olan tüm ortaklarına ve bunlarla risk grubu oluşturan kişilere kullandırılacak kredilerin toplamı özkaynaklarının yüzde ellisini aşamaz.  Birlikte kontrol edilen ortaklıklara kullandırılan krediler, bu ortaklıkları birlikte kontrol eden hissedarların her birinin ortaklık sermayesinde sahip olduğu payların, birlikte kontrol ettikleri toplam paya oranı ölçüsünde ortaklığı birlikte kontrol eden her bir hissedarın dâhil olduğu risk grubuna kullandırılmış sayılır.  Bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna özkaynakların yüzde onu veya daha fazlası oranında kullandırılan krediler büyük kredi sayılır 614 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance ve bunların toplamı özkaynakların sekiz katını aşamaz. … risk grubunun kredilerinin teminatında aynı risk grubu unsurlarının bulunması durumunda hesaplamaların nasıl yapılacağı ve ülke merkezi yönetimlerinin kefaletinin bulunduğu teminat unsurlarının nasıl değerlendireceği gibi konular da kanunda ele alınmaktadır…. (5411 Bankacılık Kanunu md.54) 2.4.2 Kredi Sınırlamalarına Tâbi Olmayan İşlemler Ayrıca 55. Maddede kredi sınırlamaları içine girmeyecek işlemler ifade edilmiştir. Bunlarda katılım bankalarını ilgilendirebileceğini düşündüğümüz olanlar aşağıda sıralanmıştır. BDDK bu işlem türlerine ekleme yapabilecektir. a) Karşılığı nakit, nakit benzeri kıymet ve hesaplar ile kıymetli maden olan işlemler. …… d) Aynı kişiye ya da aynı risk grubuna yeni kredi tahsisi hâlinde daha önce yabancı para cinsinden veya yabancı para ölçüsü ile verilen kredilerin, müteakiben tahsis edilen kredinin kullandırılmaya başlandığı tarihteki cari kurdan dikkate alınması kaydıyla çek ve kredi kartı kullandırımları hariç, kredilerde kur değişikliklerinin doğurduğu artışlar ile vadesi geçmiş kredilere tahakkuk ettirilen faiz, kâr payı ve diğer unsurlar. e) Her türlü sermaye artırımları dolayısıyla bedelsiz edinilen ortaklık payları ile ortaklık paylarının herhangi bir fon çıkışı gerektirmeyen değer artışları. f) Kurulca belirlenecek esaslar dâhilinde bankaların kendi aralarındaki işlemler. g) Kurulca belirlenecek esas ve süreler çerçevesinde elden çıkarılması kaydıyla halka arza aracılık yüklenimleri kapsamında edinilen ortaklık payları. h) Özkaynak hesabında indirilecek değer olarak dikkate alınan işlemler. 2.5 Türkiye’de Kurulan Katılım Bankaları Türk toplumu tarafından kısa sürede benimsenen Özel Finans Kurumları topladıkları fonlar, iş hacimleri ve proje kapasiteleri yönünden hızlı bir gelişme göstermişlerdir. Bu inans kurumlarını sıralamak gerekirse; Albaraka Türk Özel Finans Kurumu A.Ş. : Türkiye’de faizsiz bankacılık alanındaki inansal kuruluşların ilki olan Albaraka Türk Katılım Bankası, 1984 senesinde kuruluşunu tamamlayarak 1985 yılının başından itibaren faaliyete geçmiştir. Albaraka Türk Katılım Bankası ismiyle faaliyetlerini sürdürmektedir.8 Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu A.Ş. : Kuveyt Türk, 1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuştur. Mayıs 2006’da unvanı Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir.9 Anadolu Finans Kurumu A.Ş. : 1991’de Ankara’da faaliyetlerine başlamıştır. Yerli sermaye ile kurulmuştur. Faisal Finans Kurumu A.Ş. : 1985’te kurulmuştur. 2001 yılında Faisal Finans Kurumu A.Ş., Ülker grubu tarafından devralınmış, ticari unvanı ise Family Finans Kurumu A.Ş. şeklinde değiştirilmiştir. 2005 yılında Anadolu Finans Kurumu A.Ş. 8. Albaraka Türk Web Sayfası “Hakkımızda”, http://www.albarakaturk.com.tr 9. Kuveyt Türk Web Sayfası “Kuveyt Türk’ün Tarihçesi”, http://www.kuveytturk.com.tr/tr/ Hakkimizda_Tarihce.aspx 615 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu ve Family Finans Kurumu A.Ş. , Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. adı altında birleşmişlerdir. İhlas Finans Kurumu A.Ş.: 1995’de kurulmuştur. 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz neticesinde İhlas Finans Kurumu A.Ş. ilas etmiş ve faaliyet izni iptal edilmiştir. Asya Finans Kurumu A.Ş.: 1996’da kurulmuştur. 5411 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinden sonra Bank Asya Katılım Bankası ismini almıştır. 19 Ekim 2005 yılında kabul edilip 01 Kasım 2005 yılında Resmi Gazete’de yayınlanan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile “Özel Finans Kurumları” , “Katılım Bankaları” unvanını almışlardır. “Özel Finans Kurumları Birliği” de “Türkiye Katılım Bankaları Birliği” olarak isim değişikliğine uğramıştır. Yukarıdaki kurumlardan halen faaliyette bulunan katılım bankaları; Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş., Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş., Asya Katılım Bankası A.Ş. ve Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş.’dir. 3 Kurumlardaki Personel ve Şube Yapıları 3.1 Şube Sayılarının Gelişimi 2009 sonu itibari ile Türkiye’de kurulu Mevduat Bankası sayısı 32 dir. Bunların 3’ü kamu sermayeli, 11’i Yerli Özel Sermayeli, 17 tanesi Yabancı Özel Sermayeli iken 1 tane de TMSF bünyesinde mevduat bankası bulunmaktadır. Ülkemizde kurulu 13 tane de kalkınma ve yatırım bankası mevcuttur. 4 adet katılım bankasını da hesaba kattığımızda ülkemizdeki banka sayısı 49’a ulaşmaktadır. Mevduat bankalarının şube sayısı 2008 de 8.741 iken 2009 sonu itibariyle %2,8’lik bir artışla 8.983’e ulaşmıştır. Katılım bankalarının şube sayısı ise 2008 de 530 iken 2009 sonu itibariyle %5,7 lik bir artışla 560’a ulaşmıştır. 3 kamu bankasını dışarıda bıraktığımızda 29 özel mevduat bankası başına ortalama 223 şube düşerken, 4 katılım bankasının her birinin ortalama 140 şubesi bulunmaktadır. Ancak şube sayılarının 2008 den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının mevduat bankalarının iki katı şube artış oranına ulaştığı görülmektedir. Katılım bankalarının kendi içindeki durumlarını ise şu şekilde tablolayabiliriz. Tablo- 1: Şube Sayılarının Gelişim Tablosu 2007-2009 Şube Sayısı ALBARAKA Artış BANK Artış KUVEYT Artış TÜRKİYE Artış GENEL Artış / Dönemi TÜRK % ASYA % TÜRK % FİNANS % TOPLAM % 422 Aralık 07 81 119 90 11,1 124 4,2 100 5,3 157 Eylül 08 94 4,4 142 14,5 113 13,0 Aralık 08 100 6,4 143 0,7 113 Mart 09 100 0,0 149 4,2 Haziran 09 100 0,0 149 Eylül 09 100 0,0 Aralık 09 101 1,0 Mart 08 Haziran 08 95 146 441 4,5 7,5 471 6,8 167 6,4 516 9,6 0,0 174 4,2 530 2,7 113 0,0 178 2,3 540 1,9 0,0 113 0,0 178 0,0 540 0,0 152 2,0 120 6,2 178 0,0 550 1,9 158 3,9 121 0,8 180 1,1 560 1,8 Kaynak: Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) verilerinden hazırlanmıştır. 616 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Tablo- 2: Bankacılık Sisteminde İstihdam 2008-2009 Bankacılık Sisteminde İstihdam 2008 2009 Artış Yüzdesi 166.325 167.063 0,4 Kamu bankaları 43.333 44.856 3,5 Özel bankalar 82.158 82.270 0,1 Fondaki bankalar 267 261 -2,2 Yabancı bankalar Mevduat bankaları 40.567 39.676 -2,2 Kalkınma ve yatırım bankaları 5.273 5.339 1,3 Kamu bankaları 4.146 4.165 0,5 794 842 6,0 333 332 -0,3 171.598 172.402 0,5 11.032 11.802 7,0 182.630 184.204 0,9 Özel bankalar Yabancı bankalar Diğer Bankalar Toplam Katılım Bankaları Toplam Kaynak: TBB ve TKBB verilerinden derlenmiştir. 3.2 Personel Sayısı Gelişimi 2009 yılı sonu itibariyle Türkiye’de toplamda 184.204 kişi bankacılık sektöründe istihdam edilmektedir. Bunların 167.063’ ü mevduat bankalarında istihdam edilmekte iken 11.802’si katılım bankalarına aittir. Mevduat bankalarının personel sayısı 2008 yılında 166.325 iken 2009 yılı sonu itibariyle %0.4’lük bir artışla 167.063 ’e ulaşmıştır. Katılım bankalarının personel sayısı ise 2008’ de 11.032 iken 2009 yılı sonu itibariyle % 7.0 lık bir artışla 11.802’ ye ulaşmıştır. Buradan hareketle personel sayılarının 2008’ den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının, mevduat bankalarına oranla çok daha yüksek personel artış oranına ulaştığı görülmektedir. Tablo- 3: Personel Sayısı Gelişim Tablosu 2007-2009 Personel ALBARAKA Artış BANK Artış KUVEYT Artış TÜRKİYE Artış GENEL Artış Sayısı TÜRK % ASYA % TÜRK % FİNANS % TOPLAM % Dönemi 9215 Aralık 07 Mart 08 1.582 3.554 1.897 2.865 9.898 7,4 Haziran 08 1.684 6,4 3.571 0,5 2.046 7,9 3.020 5,4 10.321 4,3 Eylül 08 1.746 3,7 3.748 5,0 2.233 9,1 3.140 4,0 10.867 5,3 Aralık 08 1.796 2,9 3.806 1,5 2.245 0,5 3.185 1,4 11.032 1,5 Mart 09 1.817 1,2 3.812 0,2 Haziran 09 1.859 2,3 3.833 0,6 2.272 1,2 3.173 -0,4 11.074 0,4 2.324 2,3 3.200 0,9 11.216 1,3 Eylül 09 1.903 2,4 3.917 2,2 2.400 3,3 3.280 2,5 11.500 2,5 Aralık 09 1.935 1,7 4.074 4,0 2.447 2,0 3.346 2,0 11.802 2,6 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. 617 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Katılım Bankalarında 2009 yılı sonu itibariyle şube başına düşen ortalama kişi sayısı hesaplanmak istendiğinde aşağıdaki tabloya ulaşılmaktadır. Aralık 2009 itib. Pers. Say. Top. Personel /Şube Sayısı Şube Başına Düş. Ort. Albaraka Türk (1.935/101) 19 Bank Asya (4.074/158) 25 Kuveyt Türk (2.447/121) 21 Türkiye Finans (3.346/180) 19 Genel Toplam (11.802/560) 21 Mevcut durumda en fazla personel ve personel ortalaması Bank Asya katılım bankasında bulunmaktadır. Yalova’daki katılım bankalarını incelediğimizde ise en fazla personelin 14 personel ile Albaraka Türk Katılım bankasında olduğunu gördük. Mevduat bankalarında ise toplam personeli şube sayısına böldüğümüzde 167.063/8.983=18,6 ortalama rakamına ulaşılmaktadır. Katılım bankaları 21 olan ortalaması ile mevduat bankalarının ortalamasının %13 üzerinde ortalama şube başı personel istihdam etmektedir. 4 Kullandıkları Fon Toplama Yöntemleri Bütün şirketlerde bilançonun pasif tarafındaki ana kalemler özkaynaklar ve yabancı kaynaklardan oluşmaktadır. Özkaynaklar işletme ortakları tarafından sermaye olarak verilen fonlar ya da dağıtılmayan kar ve benzeri olup sermaye sahiplerine ait kaynakları ifade eder. Ancak inans kurumlarında ve özellikle bankalarda diğer işletmelerden daha farklı olarak özkaynaklar kaleminin toplam kaynaklar içindeki payı çok yüksek değildir. Bunu şu şekilde okumak daha doğru olacaktır. Bankalarda kaynakların önemli bir kısmı yabancı kaynaklardan oluşmaktadır. Çünkü sistem bunun üzerine kuruludur. Banka ya da katılım bankası halktan ya da tüzel kişiliklerden topladığı fonları krediye dönüştürmektedir. Toplanan bu fonlar da doğal olarak yabancı kaynaklardır. Dolayısıyla bir bankanın büyümesi mümkün olduğunca çok kredi verebilmesi için mümkün olduğunca çok fon toplayabilmesine bağlıdır. Mevduat bankalarında fon toplama işi çoğunlukla faiz vaadi ile gerçekleşmektedir. Ancak katılım bankları önceden tanımlı bir getiri anlamına gelecek faiz vaadinde bulunamazlar. Katılım Bankaları başlıca aşağıdaki üç şekilde fon toplamaktadırlar. Bunların dışında Altın ya da diğer kıymetli madenlere dayalı hesaplar vb. yatırım hesaplarından da bahsedilebilir. 4.1 Cari Hesap: Cari hesaplar istenildiği anda kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan, karşılığında herhangi bir faiz veya kâr ödenmeyen gerçek veya tüzel kişilere ait olan fonlardır. Bu hesaplar faizli bankalardaki vadesiz hesapların bir benzeridir. Hesap sahipleri carî hesap açmakla paralarını çalınma, kaybolma vb. tehlikelere karşı koruma sıkıntısından kurtularak onları güvenli bir yerde saklama imkânı elde ederler. Bankanın sağlayacağı ticarî çek kullandırma, havale, çek ve senet tahsili gibi hizmetlerden yararlanırlar. Bu hesaplar yoluyla ticari hayatın ve günlük hayatın gerekleri doğrultusunda ödeme ve benzeri diğer hizmetler 618 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance yürütülür. Dolayısıyla çoğu zaman hareketli olan bu hesaplar getiri sağlamaya ve vaadine uygun hesaplar değildirler. Ancak bankalar bu hesaplarda tutulan ortalama meblağları tespit ederek gerekli rezervleri ayırdıktan sonra bu kaynakları özkaynak benzeri kullanabilirler. 4.2 Katılma Hesapları: Katılma hesapları faizsiz bankaların kâr/zarara katılma hesabı akdi karşılığında Türk Lirası veya döviz cinsinden yatırılan fonların kullanılmasından doğacak kâr/ zarara katılma sonucunu doğuran gerçek ve tüzel kişilerce yatırılan fonlardır. Faizsiz bankalar hesap sahibine kâr/zarar durumuna göre birim hesap değerine denk gelen bakiyeyi öder. Faizsiz bankalardan alacaklı olan şahısların, bu hesaplarda biriken fonlar üzerinde herhangi bir talep hakkı yoktur.10 Katılım hesabı sahiplerinin yatırdığı fonlar vadelerine ve yatırma tarihlerine göre çeşitli kriterler ele alınmak suretiyle oluşturulan havuzlardan kullandırılan fonlardan elde edilen getirilerden meydana gelene kayıplar düşüldükten sonra kalan kazançlar hesap sahiplerine dağıtılmaktadır. Bu kazançların dağıtımında katılım bankasının da bu kazanç üzerinden aldığı çeşitli oranlarda yönetim payı bulunmaktadır. 4.3 Özel Fon Havuzları: Katılım Bankaları, Kanunun 60 ıncı maddesi yedinci fıkrası uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca tespit edilen vade ve türlerine bağlı kalmaksızın önceden belirlenmiş projelerin veya diğer yatırımların inansmanında kullanılmak üzere müstakil hesaplarda fon toplamak suretiyle vadesi üç aydan daha az olmayan özel fon havuzları oluşturabilir. Bu şekilde toplanan fonlara ait katılma hesapları, vadeleri itibariyle ve diğer hesaplardan bağımsız olarak ayrı hesaplarda işletilir ve toplanan fonlardan diğer vade gruplarına aktarma yapılamaz. Özel fon havuzları ile ilgili olarak, oluşturulmasını ve tasiyesini izleyen on beş gün içinde Kuruma bilgi verilir. Finansman süresinin sonunda özel fon havuzları tasiye edilir.11 5 Fon kullandırma yöntemleri Bankacılık faaliyeti aslen mal ve hizmet ticaretini konu edinen bir sektör değildir. Bu sektör hizmet sektörü olup yaptıkları faaliyetlerle elindeki fonu değerlendirme imkanı bulunmayan ya da değerlendirmeyen kesimlerden topladığı fon fazlalarını ticari faaliyete dayalı işlemlerin önünü açmada kullandıran ve oluşturulan katma değerden pay almayı hedeleyen bir sektördür. Dolayısıyla katma değerin oluşması için toplanan fonların mutlaka mal ve hizmet üretiminde kullanılması gerekmektedir. Aksi takdirde kasalarda tutulacak para ve benzerlerinin durdukları yerde çoğalmayacağı ve katma değer oluşturmayacağı açıktır. Katılım bankalarının en önemli farkı ellerindeki fonları değerlendirirken diğer bankaların kullandıkları bir takım fon kullandırma yöntemlerini ve sektörleri kendilerine yasak etmiş olmalarıdır. 10. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1986, s.288-289 11. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, md.7, 2006, 26333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 619 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 5.1 Alım Satıma Dayalı Fon Kullandırma Yöntemleri Katılım bankalarının kullandıkları başlıca fon kullandırma yöntemlerini iki üst başlıkta sıralayabiliriz. Bunlardan birincisi Alım Satıma Dayalı Fon Kullandırma Yöntemleri olup mevduat bankaları da bu inansman şekillerini kullanabilmektedir. Ancak paranın devir teslimi gibi bazı prosedürlerde katılım bankalarının daha fazla dikkat ettikleri hususlar vardır. Burada önemli nokta mutlaka mal ya da hizmet ticaretine dayalı bir işlem olması ve yapılacak ödemenin malı satan irmaya teslim edilmesi hususlarıdır. 5.1.1 Bireysel Finansman Desteği: Ticari işlerin inansmanında kullanılmamak kaydıyla araç, konut gibi bireysel ihtiyaçlar için gerçek kişi alıcıların doğrudan satıcılardan aldıkları mal veya hizmet bedelinin Katılım Bankası tarafından müşteri adına satıcıya ödenmesi, karşılığında alıcının borçlandırılması işlemidir.12 5.1.2 Finansal Kiralama: Günümüzde leasing işlemi olarak bilinen işlemde malı edinmek isteyen kişi katılım bankası ile anlaştıktan sonra bu malın katılım bankası tarafından satın alınarak kendisine kirelenmasını istemektedir. Ancak yapılan belirli süreli kiralamanın ve kira ödemelerinin ardından malın mülkiyetinin katılım bankasının müşterisine geçeceği kararlaştırılır. Bu şekilde inansal kiralama yapılan malın kullanımı inansal kiralama talep eden müşteride mülkiyeti ise banka üzerinde kalır. Kira süresi sonunda da mülkiyet devredilir. Katılım Bankaları da ayrı bir şirket kurmadan yatırım bankalarında olduğu gibi inansal kiralama işlemlerini yerine getirebilmektedirler. 5.1.3 Murabaha (Vadeli Satış): Bankacılıkta uygulanan murabaha satın alma emri ile murabaha satışıdır. Müşteri bankadan belirli bir malı satın alması için ön anlaşma yapar. Yapılan anlaşma sonrasında banka müşterisinin yazılı talebi üzerine satıcıdan söz konusu olan malı peşin olarak satın alır ve daha önce üzerinde anlaşılan şartlarla müşterisine satar.13 Burada katılım bankası ticarete aracılık etmiş olur. Malı satıcıdan peşin olarak alıp vadeli olarak müşterisine satar. 5.2 Kar Zarar Ortaklığı Yöntemiyle Fon Kullandırma: 5.2.1 Mudaraba: Mudaraba, bir tarafın emek bilgi ve tecrübesini (müteşebbis), diğer tarafın (faizsiz banka) ise sermayesini ortaya koyması suretiyle oluşturulan ve faizsiz bankalar tarafından en fazla başvurulan bir fon kullandırma yöntemidir. Bu yöntemde elinde uygulanabilir, projesi olan gerçek ve tüzel kişiler bankaya projelerini sunarlar. Banka tarafından onaylanan ve inanse edilen yöneticiye “Mudarib”, projeyi inanse eden ve sadece sermayesi ile destek veren kişi veya kuruma da “Rabbul-mal” denilmektedir. Rabbul-mal, (faizsiz banka) mudarib ile mukavele imzaladıktan sonra mudaribin isteği üzerine mukavele konusu sermayeyi onun emrine hazır tutmak zorundadır. Mukavelede belirlenen şartların dışında, banka, proje sahibinin 12. Türkiye Katılım Bankaları Birliği, “Türk Finans Sisteminde Katılım Bankaları”, 2008 13. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.159 620 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance giriştiği muamelelere karışma yetkisine sahip değildir. Ancak plansız ve düzensiz çalışma nedeniyle kesin zarar tehlikesinin ortaya çıkması durumunda zararı önleyici bir takım girişimlerde bulunabilir. Normal olarak hesapları her an denetleyebilir resmi ve gayri resmi bütün kayıtları isteyebilir. Mudaraba işlemi sonunda elde edilen kar, inansmanı temin eden Rabbul-Mal ile inansmanı kullanan mudarib tarafından önceden belirlenen orana göre bölüştürülür. Herhangi bir zarar söz konusu olduğunda Rabbul-mal tarafından karşılanacaktır.14 5.2.2 Müşareke: Müşareke’ye İslam hukukunda şirketu’l-İnan denmektedir. Mudaraba anlaşmasında bir taraftan sermaye, diğer taraftan emek konulurken, müşarekede taralar yani hem banka hem de fon talep eden tüzel veya gerçek kişiler hem emeklerini hem sermayelerini ortaya koyarlar. Müşarekede ortaklığa katılanlardan bir veya birkaçının işi yapmasıyla ortaklardan her biri, işin yapılmasına katılmayanlar da dahil olmak üzere, kârdan önceden üzerinde anlaştıkları oranda hak kazanırlar. Sermayeler eşit olduğu halde kâr payları farklı olabilir veya tersine, sermayeler farklı olduğu halde kâr payları eşit olabilmektedir. Müşareke inans yönteminin uygulanıp, yürütülmesi şu şekildedir: İslam Bankası, ortağı durumundaki müşterisi tarafından istenilen sermayenin bir kısmını sağlama sorumluluğunu üzerine alır. Müşteri ise kendi mâli imkanları ve projenin özelliğine uygun olarak proje sermayesinin geri kalanını sağlar. Müşteri kendi uzmanlığı nedeniyle istenilen ve alınan mâli yardımın idare, denetim ve gözetiminin sorumluluğunu üzerine alır. Bu sorumlulukların müşterinin üzerine kalması ona kârdan daha fazla pay alma hakkını kazandırmaktadır.15 5.2.3 Selem Satışı: Selem satışı peşin olarak alınan veya peşin olarak verilen başka bir mal ile veresiye bir mal satın almaktır. Banka satıcı ile aralarında anlaşmada mutabık kalınan gelecekteki bir tarihte kendisine teslim edilecek bir malın bedelini peşin ödeyerek satın alabilecektir. Selem satışın değişik bir tarzı bina, makine ve teçhizat alımının inansmanında olduğu kadar şartların ekonomik yönden uygun olması halinde dayanıklı tüketim mallarının satın alınmasında da kullanılır. Yani bu teknik sanayi, ticaret ve ziraatın inansmanında kullanılabilmektedir.16 Bir başka tanıma göre ise; selem paranın peşin, malın veresiye olması şeklinde yapılan satıştır. Selemde malın cinsinin, özelliklerinin, miktarının, iyatının, teslim yerinin ve teslim tarihinin akit sırasında tespiti şarttır. Selem ile ileri tarihte üretilecek mallar şimdiden satılmış ve ihtiyaç duyulan para elde edilmiş olur. Diğer taraftan müşteri de ileri bir tarihte ihtiyaç duyacağı malı şimdiden almış ve taralar faize girmeden ihtiyaçlarını karşılamış olur.17. Örnek olarak bankanın güvendiği ihtiyaç sahibi çiftçiye, sermayesinden destek vererek, mahsulü teslim almak üzere satın alarak piyasada satması verilebilir. 14. Güray Küçükkocaoğlu, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları”, s.8 http://www.baskent.edu. tr/~gurayk/inpazcuma17.doc 15. Güray Küçükkocaoğlu, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları”, s.9 16. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.163 17. Osman Nihat Yılmaz, “Faizsiz Bankacılık İlkeleri ve Katılım Bankacılığı”, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Antalya, 27-28 Şubat 2010, s.14 621 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 5.2.4 Mal Karşılığı Vesaikin Alımı: Bu tür fon kullandırma yöntemi dış ticaretin inansmanında kullanılır. Fon kullanan ile katılım bankası arasında imzalanan sözleşme doğrultusunda, mal karşılığı vesaikin katılım bankası tarafından peşin olarak satın alınması ve vadeli olarak fon kullanana daha yüksek iyattan satılması işlemidir. Bu tarz bir inansman tekniği temel olarak murabaha ( vadeli satış) yöntemine dayanmaktadır.18 Ancak burada dış ticarette kullanılan yöntem ve belgeler devreye girmektedir. Dış ticarette vesaik özellikle akreditif işlemlerinde devreye girmekte ve ihracatçı tarafından gönderilen malın ithalatçı tarafından gümrükten çekilebilmesini sağlayan belgelerdir. Dolayısıyla burada ihracatçının ülkesindeki gümrüğe giren malın gümrük yetkililerince teslim edilebilmesine olanak sağlayan bu belgeler kıymetli evrak statüsünde malın mülkiyetini üstlenmektedir. Katılım bankası kendisine talimat veren müşterisi adına malı yurtdışından almış ve müşterisine satmış olur. 6 Sektör Rakamlarının Değerlendirilmesi 6.1 Türk Parası Fonlar Tablo- 4: Katılım Bankalarında Türk Parası Fonlar 2007-2009 (1000TL) Toplanan TP Fonlar / Dönemi ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS Aralık 07 GENEL TOPLAM 7.943.805 Mart 08 1.773.148 2.805.072 1.583.839 2.712.776 8.874.835 Haziran 08 1.648.738 3.081.433 1.632.654 2.592.343 8.955.168 Eylül 08 1.781.602 3.094.955 1.727.540 2.840.535 9.444.632 Aralık 08 2.029.617 3.603.487 2.111.414 3.300.252 11.044.770 Mart 09 2.441.543 4.464.748 2.467.083 3.801.235 13.174.609 Haziran 09 2.528.619 4.705.865 2.561.541 3.861.546 13.657.571 Eylül 09 2.822.325 5.463.422 2.677.973 4.243.509 15.207.229 Aralık 09 3.290.809 5.979.825 2.987.415 4.660.035 16.918.084 62 66 41 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 41 53 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Türk parası fonlarda 2009 sonu itibariyle katılım bankaları 2008’e göre oldukça iyi sayılabilecek bir performans göstermişlerdir. 2009 sonu itibariyle %53 lük artış ile TP mevduatlar yaklaşık 17 Milyar TL’yi bulmuştur. Aynı dönem için Mevduat bankalarını Türk Parası mevduat artışı %14 de kalmıştır. Katılım bankaları arasında en fazla TP Fona sahip katılım bankası Bankasyadır. 2009 da en yüksek artış performansını birbirine yakın oranlarla Bankasya ve Albaraka Türk katılım bankaları yapmıştır. 18. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.290 622 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance 6.2 Yabancı Para Fonlar 2007-2009 Tablo- 5: Yabancı Para Fonlar 2007-2009 (1000TL) Yabacı Para Fonlar / Dönem ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS GENEL TOPLAM 6.999.266 Mart 08 1.795.327 2.398.130 1.679.267 1.783.078 7.655.802 Haziran 08 1.843.318 2.701.868 1.837.144 2.198.136 8.580.466 Eylül 08 1.948.592 2.466.363 1.818.134 2.151.112 8.384.201 Aralık 08 1.955.493 2.239.334 1.957.958 2.012.296 8.165.081 Mart 09 2.073.177 2.322.446 2.149.807 2.241.740 8.787.170 Haziran 09 2.156.367 2.706.448 2.205.278 2.060.746 9.128.839 Eylül 09 2.146.904 3.107.923 2.311.492 2.150.941 9.717.260 Aralık 09 2.173.836 3.156.753 2.370.842 2.222.455 9.923.886 11 41 21 10 22 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Türk Parası fonlardaki durumun benzeri Yabancı Para fonlar içinde geçerlidir. En yüksek YP fon Bank Asya’da olup 2009 da en yüksek artış performansını bu kurum göstermiştir. Katılım bankaları yine mevduat bankalarının üzerinde bir artış seyri yakalamış ve yabancı para fonlarını 2009 sonunda 2008 sonuna göre %22 arttırarak yaklaşık 10 Milyar TL değerine ulaştırmışlardır. 6.3 Toplanan Toplam Fonlar 2007-2009 Tablo- 6: Toplanan Toplam Fonlar Tablosu 2007-2009 (1000TL) Toplanan Toplam Fonlar / Dönem ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS Aralık 07 Mart 08 GENEL TOPLAM 14.943.071 3.518.475 5.203.202 3.263.106 4.495.854 16.480.637 Haziran 08 3.492.056 5.783.301 3.469.798 4.790.479 17.535.634 Eylül 08 3.730.194 5.561.318 3.545.674 4.991.647 17.828.833 Aralık 08 3.985.110 5.842.821 4.069.372 5.312.548 19.209.851 Mart 09 4.514.720 6.787.194 4.616.890 6.042.975 21.961.779 Haziran 09 4.684.986 7.412.313 4.766.819 5.922.292 22.786.410 Eylül 09 4.969.229 8.571.345 4.989.465 6.394.450 24.924.489 Aralık 09 5.464.645 9.136.578 5.358.257 6.882.490 26.841.970 37 56 32 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 30 40 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Toplanan toplam fonlarda da Bankasya 2009 sonu itibariyle 9.1 Milyar TL ile başı çekmektedir. Sonrasında ise sırasıyla Türkiye Finans, Albaraka Türk ve Kuveyt Türk Katılım bankaları gelmektedir. Katılım bankalarının topladığı toplam fonlar 2009 sonu itibariyle 2008 sonuna göre %40 lık artışla yaklaşık 27 Milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Aşağıda ise Mevduat Bankalarını rakamlarını bir araya 623 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu getirerek altına katılım bankalarının rakamlarını eklemek suretiyle karşılaştırmalı analiz yapmak istedik. Tablo- 7: Katılım ve Mevduat Bankalarında Fon Dağılımı Tablosu Mevduat ve Katılım Bankaları Birlikte Toplam Mevduat+Fon Dağılımı (Milyon YTL, 2007-2009) 2007 Mevduat Bankaları Katılım bankaları Mevduat+Katılım Bankaları 2008 Artış % 2009 Artış % YTL 232.488 291.452 25 333.090 14 YP 124.496 162.032 30 174.168 7 Toplam 356.984 453.485 27 507.258 12 YTL 7.944 11.045 39 16.918 53 YP 6.999 8.165 17 9.924 22 Toplam 14.943 19.210 29 26.842 40 YTL 302.497 350.008 16 YP 170.197 184.092 8 534.100 13 Toplam 371.927 472.695 27 Kaynak: TBB ve TKBB verilerinden derlenmiştir. 2008 ve 2009 sonu rakamları karşılaştırıldığında Katılım bankalarının hem TP fonlar-mevduat, hem YP fon-mevduat hem de toplam TP ve YP fon-mevduatta nominal olarak mevduat bankalarının oldukça altında olsa da artış hızı açısından katılım bankalarının yüzdesel bazda mevduat bankalarına oranla 3 katı bir artış yüzdesine sahip olduğu görülmektedir. 32 mevduat bankasının toplam mevduatı 2009 sonu itibariyle 507 Milyar TL’yi bulurken, 4 katılım bankasının 2009 sonu itibariyle topladığı toplam fonlar 27 Milyar TL civarında olmuştur. Mevduat bankaları 2009 sonunda 2008 sonuna göre %12 lik bir mevduat artışı sağlarken aynı dönemde Katılım bankaları %40 fon artışı sağlamıştır. Katılım bankalarını da hesaba kattığımızda 2009 sonu itibariyle Türkiye’de toplam fon+mevduat 534 Milyar TL’yi bulmaktadır. 6.4 Kullandırılan Fonlar 2007-2009 Tablo- 8: Katılım Bankalarında Kullandırılan Fonlar Tablosu (1000TL) KULLANDIRILAN FONLARIN DÖNEMİ ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS Ara.07 GENEL TOPLAM Artış Oranı 15.332.940 Mar.08 3.310.810 5.366.644 3.740.426 4.888.801 17.306.681 12,9 Haz.08 3.451.821 5.697.261 3.998.918 5.034.674 18.182.674 5,1 Eyl.08 3.565.823 6.065.407 4.240.254 5.384.245 19.255.729 5,9 Ara.08 3.716.977 6.253.160 4.237.341 5.526.380 19.733.858 2,5 Mar.09 3.716.108 6.496.048 4.276.045 5.972.382 20.460.583 3,7 Haz.09 3.865.036 6.850.278 4.218.855 6.265.355 21.199.524 3,6 Eyl.09 4.216.317 7.469.157 4.809.944 6.692.911 23.188.329 9,4 Ara.09 2007-2008 Yıl Sonu Artış Yüzde 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 4.675.617 8.221.427 4.904.932 7.109.233 24.911.209 7,4 29 26 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. 624 31 16 29 26 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Katılım bankaları ve diğer bankaların 2008 yıl sonunda 2007 yıl sonuna göre kredi-fon kullandırım artış oranlarının %29 ve 30 ile hemen hemen aynı düzeyde olduğu görülürken, 2009 yıl sonu rakamlarına göre katılım bankalarının diğer bankalar göre oldukça yüksek bir artış oranına ulaştığı dikkat çekmektedir. Diğer bankalar 2009 sonu itibariyle kredilerini sadece %4 arttırırken katılım bankaları %26 oranında arttırmıştır. Bu durum fon ve mevduat artış oranlarıyla da paralellik arz etmektedir. Katılım bankalarından Bankasya ve Türkiye Finans’ın birbirine yakın toplam ve artış rakamları ile başı çektikleri görülmektedir. Nominal rakam olarak fon kullandırımında Katılım bankalarının en gerisinde olan Albaraka Türk’ün 2009’un üç ve dördüncü çeyreğinde yaptığı yüksek oranlı atılımlarla Kuveyt Türk katılım bankasına oldukça yaklaştığı, dikkat çeken bir başka noktadır. Tablo- 9: Diğer Bankalar Kredilerin Dağılımı Tablosu 2007-2009 DİĞER BANKALAR KREDİLERİN DAĞILIMI 2007-2009 Bin TL 2007 İHTİSAS KREDİLERİ Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm 2008 7. 480.838 104.980 3.227.483 0 1.975 Diğer 2009 9.834.008 83.438 3.781.739 0 3.240 11.490.009 0 4.476.772 6.105 232.851 7.008.740 8.751.405 9.779.776 İHTİSAS DIŞI KRED. 261.173.596 341.407.149 353.419.248 TOPLAM Toplamda Yıl Sonu Artış 278.997.612 363.860.979 30 % 379.404.761 4% Kaynak: TBB, “Bankalarımız 2007, 2008, 2009” verilerinden derlenmiştir. 31.12. 2007-2008-2009 itibariyle Kredilerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı tablosundan derlenmiştir. 6.5 Net Kâr Gelişimi Tablo- 10: Net Kâr Gelişim Tablosu 2008-2009 (1000TL) Toplam Toplam Toplam Toplam Yıl NET Kar BANK Kar KUVEYT Kar TÜRKİYE Kar GENEL Sonu KAR / Yıl ALBARAKA TÜRK İçindeki ASYA İçindeki TÜRK İçindeki FİNANS İçindeki TOPLAM Artış Birikimli Payı Payı Payı Payı Oranı Aralık 527.382 2007 Mart 08 27.562 22,6% 37.339 30,7% 20.179 16,6% 36.682 30,1% 121.762 Haziran 08 Eylül 08 58.540 21,1% 99.599 35,8% 47.909 17,2% 71.957 25,9% 278.005 91.058 20,3% 161.642 36,1% 84.743 18,9% 110.866 24,7% 448.309 Aralık 08 136.242 21,0% 246.529 38,1% 104.086 16,1% 160.633 24,8% 647.490 23% Mart 09 Haziran 09 Eylül 09 30.300 20,0% 52.655 34,8% 44.657 29,5% 23.697 15,7% 151.309 53.982 15,2% 142.100 40,0% 83.190 23,4% 75.957 21,4% 355.229 82.273 15,5% 219.586 41,4% 107.392 20,3% 120.880 22,8% 530.131 Aralık 09 105.626 15,0% 301.281 42,7% 127.133 18,0% 171.388 24,3% 705.428 18,1% 38,9% 19,1% 23,8% Ortalama 9% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. 625 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Toplam karda 2008 yılında 2007 yılına göre %23 artış yaşanmıştır. 2009 yılında ise artış oranı %8,94 olarak gerçekleşmiştir. Sektörün toplam karlılığı içindeki en büyük pay ortalama %38,9 ile Bank Asya’ya aittir. Sonrasında 23,8 ile Türkiye Finans ve birbirine yakın oranlarla diğer iki katılım bankası gelmektedir. Aynı dönemler için mevduat bankalarına bakıldığında ise TL bazda karları 2008 yılında 2007 ye göre %12 azalan mevduat bankalarının karı 2009 yıl sonunda 2008’e göre %56’lık artışla 18,5 Milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 rakamlarını 2007 rakamlarına oranladığımızda ise Mevduat bankaları 2009 sonunda 2007’ye göre karlarını TL bazda %37 arttırırken, katılım bankaları 2009 yıl sonu itibariyle karlarını 2007’ye göre %34 arttırmışlardır. Banka başına ortalama kar rakamlarında elbette mevduat bankaları katılım bankalarının çok çok önündedir. Ancak mevduat bankalarının ortalama ölçeklerinin, şube sayısı ve geçmişlerinin katılım bankalarının çok üstünde olduğu bir gerçektir. Tablo- 11: Mevduat Bankalarının Net Dönem Kar/Zarar Tablosu 2007-2009 Net Dönem Kar/Zararı 2007-2009 Mevduat bankaları 2007 2008 Artış % 2009 Artış % Milyon YTL 13.468 11.852 -12 18.490 56 Milyon Dolar 11.617 7.788 -33 12.432 60 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. 6.6 Özvarlık Gelişimi Tablo- 12: Özvarlık Gelişim Tablosu 2007-2009 (1000TL) ÖZVARLIK DÖNEMİ ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRKİYE GENEL Artış TÜRK FİNANS TOPLAM Yüzdesi Ara.07 2.363.811 Mar.08 529.051 891.195 408.762 624.274 2.453.282 3,8 Haz.08 560.400 1.256.762 629.502 659.549 3.106.213 26,6 Eyl.08 592.547 1.318.805 666.333 698.458 3.276.143 5,5 Ara.08 638.102 1.403.692 685.679 1.001.456 3.728.929 13,8 Mar.09 633.735 1.456.785 730.336 1.027.663 3.848.519 3,2 Haz.09 658.373 1.547.360 763.369 1.088.424 4.057.526 5,4 Eyl.09 687.954 1.626.760 787.571 1.147.336 4.249.621 4,7 Ara.09 710.666 1.707.894 807.312 1.193.692 4.419.564 4 Aralık 09 İt. Toplam İçindeki Payı Toplamda Yıl Sonu Artış 16,1% 38,6% 18,3% 27,0% 58% 19% 100,0% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Özvarlık gelişim tablosuna baktığımızda katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre oldukça iyi bir özvarlık artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda 1.4 Milyar TL özvarlık artışı sağlayan katılım bankaları bu yılda %58 artış oranına ulaşmışlardır. Bu yıl mevduat bankalarının öz varlıkları açısından çok parlak geçmemiştir. Mevduat bankaları 2008 yılında TL nominal bazda özvarlıklarını sadece %12 arttırırken dolar bazında hesaplama yapıldığında Mevduat bankalarının 626 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance toplam özkaynakları 2008 yıl sonunda 2007 yılına göre %15 azalmıştır. Aynı pariteyi katılım bankaları rakamlarına uyguladığımızda aynı dönemde katılım bankalarının özkaynakları dolar bazında bile %20 artış göstermiştir. Katılım bankaları 2008 yılında sağladıkları yüksek özvarlık artışını 2009 yılında da aynı oranda olmasa da sürdürmüştür. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %19 luk artışla toplam özkaynaklarını 4,420 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir. Aynı dönemde 32 mevduat bankasının özvarlık artışı %30’u bularak toplamda 93,833 Milyar TL’ye ulaşmıştır. Katılım bankalarında en yüksek Özvarlığa sahip kurum Bank Asya sonra Türkiye Finans olmuştur. Bu iki katılım bankası toplam özvarlıkların %65,6’sına sahiptir. Kuveyt Türk ve Albaraka ise ikisi birlikte toplam özkaynakların %34,4’üne sahiptir. Tablo-13: Mevduat Bankaların Özkaynaklarının Gelişimi Tablosu 2007-2009 MEVDUAT BANKALARI ÖZKAYNAKLAR 2007 - 2009 2007 2008 Milyon YTL 64.533 72.061 Mevduat bankaları Milyon Dolar 55.666 47.352 Artış % 12 -15 2009 93.833 63.089 Artış % 30 33 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. 6.7 Toplam Aktilerin Gelişimi Tablo- 14: Katılım Bankalarında Toplam Aktilerin Gelişim Tablosu 2007- 2009 (1000TL) Toplam Aktif Dönemi ALBARAKA TÜRK BANK ASYA Aralık 07 Toplamda KUVEYT TÜRKİYE GENEL Artış Yıl Sonu TÜRK FİNANS TOPLAM % Artış 19.435.082 Mart 08 4.224.371 7.003.186 4.408.024 5.852.389 21.487.970 10,6 Haziran 08 4.255.003 7.867.730 4.858.169 6.250.086 23.230.988 8,1 Eylül 08 4.439.465 7.609.639 4.953.797 6.451.095 23.453.996 1,0 Aralık 08 4.789.108 8.108.129 5.768.034 7.104.156 25.769.427 9,9 Mart 09 5.368.854 9.119.818 5.896.984 7.890.309 28.275.965 9,7 Haziran 09 5.602.438 9.821.492 6.223.879 7.987.880 29.635.689 4,8 Eylül 09 5.909.983 11.111.369 6.439.437 8.363.902 31.824.691 7,4 Aralık 09 6.414.914 11.608.955 6.904.526 8.699.643 33.628.038 5,7 Toplam İçinde Payı 19,1% 34,5% 20,5% 25,9% 33% 30% 100,0% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Aktif gelişim tablosuna baktığımızda katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre iyi sayılabilecek bir aktif artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda atilerini 6,3 Milyar TL arttıran katılım bankaları bu yılda %33 artış oranına ulaşmışlardır. Mevduat bankaları 2008 yılında TL nominal bazda aktilerini %26 arttırırken dolar bazında hesaplama yapıldığında Mevduat bankalarının toplam aktileri 2008 yıl sonunda 2007 yılına göre %4 azalmıştır. Aynı pariteyi katılım bankaları rakamlarına uyguladığımızda aynı dönemde katılım bankalarının aktileri dolar bazında %1 artış göstermiştir. Katılım bankaları 2008 yılında sağladıkları aktif artışını 2009 yılında da benzer oranda sürdürmüştür. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %30 luk artışla toplam aktilerini 33,628 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir. Aynı dönemde 32 mevduat bankasının aktii %13’lük artışla toplamda 775,512 Milyar TL’ye ulaşmıştır. 627 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Katılım bankalarında en yüksek aktif büyüklüğüne sahip kurum Bank Asya sonra Türkiye Finans olmuştur. Bu iki katılım bankası toplam aktilerin %60,4’üne sahiptir. Kuveyt Türk ve Albaraka ise ikisi birlikte toplam aktiin %39,6’sına sahiptir. Tablo-15: Mevduat Bankalarında Toplam Aktilerin Gelişim Tablosu 2007- 2009 Mevduat bankaları AKTİFLER 2007- 2009 2007 2008 Milyon YTL 542.293 682.937 Milyon Dolar 467.776 448.769 26 -4 2009 771.512 518.733 13 16 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. Şekil- 1: Katılım Bankalarının Sektör İçindeki Payları Kaynak: TKBB, TBB verileri ve diğer kaynaklardan faydalanılarak hazırlanmıştır. 7 Yalova Şubelerinde Saha Araştırması Katılım bankalarının Yalova’da bulunan şubeleriyle birebir görüşmeler yapılmış ayrıca tarafımızca hazırlanan bazı anketler uygulanmıştır. Yine gözlemlediğimiz bir takım hususlar tarafımızca not edilmiştir. 7.1 Şube ve Çalışan Bilgileri Tablo- 16: Yalova İli Katılım Bankalarındaki Çalışan Sayıları Yalova İli Toplam Çalışan Sayısı Yalova İli Şube Sayısı Yalova İli Bankamatik Sayısı ATM’lerden Para Yatırma İmkanı İnternet Şubesi Kullanıcı Sayısı (İfade Edilen Yaklaşık) 628 Albaraka Türk Bank Asya Türkiye Finans Kuveyt Türk 14 12 11 Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek 14 3 9 3 8 1 1 1 1 2 1 Yok 1 Bankamatikte 824 500 Yok 1000 ? Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Katılım Bankaları Yalova şubelerinde çalışma yılı bilgisine ulaştığımız 15 personelin ortalama mesleki tecrübe süresi 7,23 yıldır. Mezuniyet bilgisi bulunan 12 personelin 3’ü Kamu Yönetimi, 3’ü Maliye, 2’si İşletme, ve kalan 4’ü de İstatistik, İktisat, Turizm İşletme, Sosyal Bilgiler mezunudur. Çalışanlardan biri aynı zamanda doktora öğrencisidir. 7.2 Sorularımıza Verilen Cevaplar Yaptığımız anketlerin bir kısmına ilişkin sonuçlara burada yer vermek istiyoruz. Katılım bankalarının Yalova şubelerinde çalışan toplam sayı 37 kişi olup bunların 19’uyla anket yapılmıştır. Katılımcılara çeşitli hüküm cümleleri sunulmuştur. Hüküm cümleleri seçilirken bankacılık kesimlerinde sıklıkla ifade edilebilen genel beyanlar ya da uç görüşler seçilmeye çalışılmıştır. Birbirinden farklı görüşleri ifade eden hüküm cümleleri de belirlenmiş ve çapraz hüküm cümleleri oluşturulmuştur. Banka çalışanlarının soruda belirtilen hüküm cümlesine yakınlığı ölçülmektedir. Çalışanların bu ifadelere yatkınlıklarını 0-10 arası belirlenmiş kutucuklara işaretlemeleri istenmiştir. Likert ölçek tipinde 11 seçenekli form kullanılmıştır. Bu işaretlemelerin neyi ifade edeceğine dair kural “0-Hiç Katılmıyorum Aksini Düşünüyorum, 5-%50 Katılıyorum, 10-%100 Katılıyorum” örneğiyle açıklamalarımızda ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Bu kısa açıklamalardan sonra bu soruların bir kısmını ve katılım bankası çalışanlarının bu ifadelere katılım ortalamalarını şu şekilde verebiliriz. 7.2.1 Otomasyon Sistemi Yazılımının Yeterliliği Çalışanlar “Bankamızda kullanılan bankacılık bilgisayar yazılımları işlemleri yapmada yeterlidir” şeklindeki bir ifadeye Albaraka Türk 72 Bank Asya 80 Türkiye Finans 82 Genel Ortalama 78 Ortalama ile katıldıklarını ifade etmişlerdir. Buna göre çalışanlar kullandıkları otomasyon sisteminden büyük ölçüde memnun olsalar da bir takım sorunlara işaret etmektedir. Çalışanların otomasyon sistemi ile ilgili görüşlerini biraz daha netleştirmek için sorulan “Yazılımlarda bazı menülere ulaşmak çok zor oluyor, özellikli işlemleri yapmada zorlanıyoruz.” Şeklindeki ifadeye yaklaşımları Banka bazında önemli farklılıklar göstermiştir. Buna göre otomasyon sistemi ile ilgili en fazla şikayet Albaraka Türk katılım bankası çalışanlarından gelmektedir. Bu durum bir önceki sorudaki sonuçlarla da uyumludur. Albaraka Türk 55 Bank Asya 28 Türkiye Finans 46 Genel Ortalama 41 629 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 7.2.2 Evrak Çalışma Düzeni Çalışanların kurumlarındaki çalışma düzenlerini değerlendirmelerine yönelik hazırladığımız bir soruya verilen cevapların yüzde ortalaması aşağıdadır. Buna göre katılım bankası çalışanları ortalama %84 oranında evraklı çalışma düzeninde iyiye gidiş görmektedir. Soru şu şekilde sorulmuştur. “Bankamızda evrakların klase edilmesi ve düzgün arşivlenmesi işi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum” şeklindedir.) Albaraka Türk 88 Bank Asya 86 Türkiye Finans 76 Genel Ortalama 84 7.2.3 Bilgisayar Sisteminde Gelişme “Bankada kullanılan bilgisayar sistemi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum” şeklindedir.) şeklindeki bir ifadeye katılım büyük oranda olmuştur. Bu soruyla çalışanların son yıllarda otomasyon sistemlerinde yapılan donanımsal yenilikler ve genel teknolojik gelişmelerden büyük oranda memnun oldukları sonucunu çıkarabiliriz. Bilgisayar sistemleri konusunda Albaraka’nın en düşük memnuniyet seviyesini yansıtması bu banka çalışanlarının yazılım konusunda verdikleri cevaplarla da örtüşmektedir. Albaraka Türk 88 Bank Asya 95 Türkiye Finans 96 Genel Ortalama 93 7.2.4 Kariyer Sisteminde Gelişme Katılımcıların “Bankamızda kullanılan kariyer sistemi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum şeklindedir.)” şeklindeki soruya verdikleri cevaplarda banka bazında önemli bir ayrışma görülmemiştir. Katılım Bankaları Yalova Şubeleri çalışanlarının genel olarak kurumlarında işleyen kariyer sisteminde gelişme gördüklerinden bahsedilebilir. Bu hüküm cümlesine ortalama katılım %82 civarındadır. Albaraka Türk 83 Bank Asya 80 Türkiye Finans 84 Genel Ortalama 82 630 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance 8 Sonuç Eski adlarıyla Özel Finans Kurumu yeni adıyla Katılım Bankaları, mevduat benzeri olarak, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan, üretim desteği, kâr zarar ortaklığı, leasing, mal karşılığı vesaikin alım satımı gibi yöntemlerle fon kullandıran kurumlardır. Türkiye’de 1984 yılından beri bu kurumların kurulmalarına izin verilmektedir. Sayı olarak 6’ya kadar çıkmakla birlikte mevduat bankalarında yaşanan konsolidasyonlara paralel olarak şu andaki sayıları dörde düşmüştür. Bununla birlikte inans sektöründe özellikle son yıllarda yaşanan hacim ve şube sayısı yönlü büyümeler bu kurumlar için de fazlasıyla söz konusudur. Toplam sektör içindeki payı küçük denebilecek çapta olan bu kurumların diğer bankalara göre daha hızlı büyümeleriyle sektör içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaktadır. 2001 yılında 2,4 milyar TL’lik aktif büyüklüğüyle sektörün toplam aktileri içerisinde sadece %1,08’lik pay alabilen katılım bankaları 2004 yılında 7,3 Milyar TL ile % 2,34, 2006 yılında 13.730 Milyar TL ile % 2,83 ; 2008 yılında 25.769 Milyar TL ile % 3,64 ve 2009 yıl sonu itibari ile 33.628 Milyar TL ile sektör aktileri içerisinde %4,18’lik paya ulaşmıştır. 5411 sayılı kanundaki genel düzenleme ve kredi sınırları gibi sınırlamaların çoğuna tabi olan bu kurumlar mevduat bankalarından en fazla faiz riskini üstlenmemekle ayrışmaktadırlar. Bankacılık faaliyetinde yönetilmesi gereken en büyük risklerden olan faiz riski bu tür bankalar tarafından üstlenilmediği için inansal krizlere karşı daha az duyarlı bir aktif pasif dengesinden bahsedebiliriz. Ancak faiz riskinin alınmaması bu tür bankalarda mevduat bankalarından farklı olarak faiz farkına dayalı ani ve yüksek kurumsal kar elde etme imkanını da ortadan kaldıracaktır.  Üç kamu bankasını dışarıda bıraktığımızda 29 özel mevduat bankası başına ortalama 223 şube düşerken, 4 katılım bankasının her birinin ortalama 140 şubesi bulunmaktadır. Ancak şube sayılarının 2008 den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının mevduat bankalarının iki katı şube artış oranına ulaştığı görülmektedir  Katılım bankaları 21 olan “toplam personel/şube sayısı” ortalaması ile mevduat bankalarının ortalamasının %13 üzerinde bir şube başı personel sayısı istihdam etmektedir.  2007 yılını dışarıda tutup 2008 ve 2009 sonu rakamları karşılaştırıldığında Katılım bankalarında hem TP fonlar-mevduat, hem YP fon-mevduat hem de toplam TP ve YP fon-mevduat rakamları nominal olarak mevduat bankalarının oldukça altında olsa da artış hızı açısından mevduat bankalarına oranla 3 katı bir artış yüzdesine sahip olduğu görülmektedir.  Katılım bankaları ve diğer bankaların 2008 yıl sonunda 2007 yıl sonuna göre kredi-fon kullandırım artış oranlarının %29 ve 30 ile hemen hemen aynı düzeyde olduğu görülürken, 2009 yıl sonu rakamlarına göre katılım bankalarının diğer bankalar göre oldukça yüksek bir artış oranına ulaştığı dikkat çekmektedir. Diğer bankalar 2009 sonu itibariyle kredilerini sadece %4 arttırırken katılım bankaları %26 oranında arttırmıştır.  Toplam karda 2008 yılında 2007 yılına göre %23 artış yaşanmıştır. 2009 yılında ise artış oranı %8,94 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler için mevduat bankalarına bakıldığında ise TL bazda karları 2008 yılında 2007 ye göre %12 azalan mevduat bankalarının karı 2009 yıl sonunda 2008’e göre %56’lık artışla 18,5 Milyar 631 Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu TL’ye ulaşmıştır. 2009 rakamlarını 2007 rakamlarına oranladığımızda ise mevduat bankaları 2009 sonunda 2007’ye göre karlarını TL bazda %37 arttırırken, katılım bankaları aynı iki yıllık dönem için karlarını %34 arttırmışlardır.  Katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre oldukça iyi bir özvarlık artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda 1.4 Milyar TL özvarlık artışı sağlayan katılım bankaları bu yılda %58 artış oranına ulaşmışlardır. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %19 luk artışla toplam özkaynaklarını 4,420 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir.  Özkaynakları toplam aktilere dolayısıyla toplam pasife oranladığımızda 2009 yılı katılım bankaları konsolidasyonu için çıkan oran %13 olmakta iken aynı oran mevduat bankaları için %12 olmaktadır. Ancak bu oran Basel düzenlemelerinde yer alan Sermaye Yeterlilik Rasyosu ile karıştırılmamalıdır.  Katılım bankaları kendi içlerinde karşılaştırıldığında Bank Asya Toplanan Türk Parası ve Yabancı Fonlar, Kullandırılan Fonlar, Net Kar, Özvarlıklar, ve Aktiler sıralamalarının hepsinde en önde çıkmaktadır. Bu sıralamalar ele alındığında bu kurumun ardından Türkiye Finans ve diğer iki katılım Bankası olan Al Baraka ya da Kuveyt Türk gelmektedir. Kurumların Yalova şubeleri de ele alınmıştır. Kuveyt Türk dışındaki üç katılım bankasının Yalova’da şubesi bulunmaktadır. Bank Asya’nın 2 diğerlerinin 1’er ATM cihazı mevcut olup sadece Bank Asya’nın bir ATM’si Para Yatırılabilme özelliğine sahiptir. Albaraka şubesinde sadece erkek personel bulunmakta diğer iki şubede ise bayan ve erkek personel bulunmaktadır. Çalışanların sorularımıza ve anketlerimize verdiği cevaplara göre kullandıkları bilgisayar sistemlerindeki gelişmeler genellikle memnuniyet verici olmakla birlikte kullanılan yazılımdan memnuniyet kurumdan kuruma değişiklik göstermektedir. Albaraka çalışanlarının kullandıkları yazılımdan memnuniyetleri diğerlerine göre daha düşük çıkmaktadır. Özellikli işlemleri yerine getirmede diğerlerine göre daha fazla sorun bildirmektedirler. Çalışanların kurumlarındaki kariyer sistemlerindeki gelişmelerden genel olarak memnun oldukları söylenebilir. Kaynaklar  Akın, Cihangir (1986), Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları, İstanbul  Akyüz, Osman, “Metne Çevrilmiş Söyleşi-Katılım Bankalarının Sayısı Yeterli Değil Piyasa Yeni Oyuncularla Daha Da Derinleşir” , http://sektoreel.zaman. com.tr/sektoreell/detaylar.do?load=detay&link=1142 [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  “Albaraka Türk – Hakkımızda” http://www.albarakaturk.com.tr [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Battal, Ahmet., “Bankacılık Kanunu Şerhi”, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007  Finans Hattı “Faizsiz Bankacılığın Tarihçesi” http://www.inhat.com/ inhat/menu6/faizsizbank.html [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  “Kuveyt Türk’ün Tarihçesi” http://www.kuveytturk.com.tr/tr/ Hakkimizda_Tarihce.aspx [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Küçükkocaoğlu, Güray, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları” http:// www.baskent.edu.tr/~gurayk/inpazcuma17.doc [Erişim Tarihi: 28.06.2010] 632 Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance  Moles, Peter. ve Terry, Nicholas., “he Handbook of Internatıonal Fınancıal Terms”, Oxford University Press, New York, 1997    Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2008), “Bankalarımız 2007” Yayın No: 255 Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2009), “Bankalarımız 2008” Yayın No: 264 Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2010), “Bankalarımız 2009” Yayın No: 267  Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, “Finansal İstikrar Raporu 2005”, 2005, Ankara; http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/bolumII.pdf  Türkiye Katılım Bankaları Birliği (2008), “Türk Finans Sisteminde Katılım Bankaları”, İstanbul  “Türkiye Katılım Bankaları Birliği – Sıkça Sorulan Sorular” http://www. tkbb.org.tr/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=46&Item id=83 [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Yılmaz, Osman Nihat ( 2010), “Faizsiz Bankacılık İlkeleri ve Katılım Bankacılığı” Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 27-28 Şubat 2010, Antalya 633 

indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikfinans.com indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖZTEL Arş. Gör. Hüseyin BURGAZOĞLU www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Bildiri Kitabı II Kırklareli Üniversitesi Yayınları: 2 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 1 Yayın Koordinatörü Yrd. Doç. Dr. Baki Çakır Editör Yrd. Doç. Dr. Muharrem Öztel Arş. Gör. Hüseyin Burgazoğlu Yayıncı adresi: Kırklareli Üniversitesi Rektörlüğü Kültür Merkezi A Blok / KIRKLARELİ Tel: 0 288 212 96 70 (10 Hat) Fax: 0 288 212 96 79 Web: www.kirklareli.edu.tr © KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ Bu kitabın bütün yayın hakları Kırklareli Üniversitesi´ne aittir. Kapak Tasarımı Yrd. Doç . Dr. Mehmet Han Ergüven Abdurrahim Yüce İç Düzen Abdurrahim Yüce Baskı Sayısı 1. Basım Baskı Adedi 2000 ISBN ---------------------Baskı Tarihi Nisan 2011 Baskı Yeri Erkam Matbaası Organize Sanayi Bölgesi Turgut Özal Cad.No: 117/2 A-D İkitelli / İstanbul www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Türkiye’de Finans Piyasasının Gelişim Seyrinde Katılım Bankacılığının Yeri Yrd. Doç. Dr. Ferhat SAYIM1 Arş. Gör. Özlem ÖZMEN2 Özet Finansal sistemler ve kurumlar dünya ekonomik sisteminde kırılganlıkların en önemli sebebi haline gelmiştir. Finansal yapının oluşum ve gelişim süreci aynı zamanda dünya ekonomik sisteminin de altyapısını oluşturmaktadır. 20092010 yıllarında yaşanan krizler, inansal sistemi ve gelişim seyrini tartışmaya açmıştır. Bu tartışma konularından bir tanesi de klasik bankacılık sisteminin yol açtığı sorunları bertaraf etmek üzere alternatif inansman sistemleri üzerinedir. Alternatif inansman sistemlerine bakıldığında ülkemizde katılım bankacılığı adını alan kar payı sistemine dayalı kurumlar göze çarpmaktadır. Edindiği portföyün risk dağılımında ve dağıtımında farklı esaslar belirleyen bu bankalar artık daha fazla araştırılmaktadır. Ülkemiz bankacılık mevzuatında da katılım bankaları banka teriminin geçtiği hemen her düzenlemede yerini almakta ve hukuki altyapısını daha stabil hale getirmektedir. Biz bu araştırma ile özellikle ülkemizde katılım bankacılığının yerini ve önemini çeşitli alt başlıklarla tespit etmeye çalışmaktayız. Çalışmada katılım bankalarının 2007-2009 verilerini Toplanan Türk Parası ve Yabancı Para Fonlar, Kullandırılan Fonlar, Net Kar Rakamları, Toplam Aktiler, Özvarlık ve Net Kar Rakamlarını 4 katılım bankası için karşılaştırmalı incelemekteyiz. Toplam rakamları aynı dönem için Mevduat Bankaları ile karşılaştırmaktayız. Ayrıca bu kurumların Yalova’daki şubelerine ilişkin yaptığımız araştırma, görüşme, gözlem ve anketlerin bir kısmını bu çalışmada değerlendirerek katılım bankalarını örnek şubeler üzerinden değerlendirmeye almaktayız. 1. Yalova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 2. Yalova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi www.ferhatsayim.net 611 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 1 Giriş Ülkemizde faizsiz bankacılığın hukuki temelinin kurulmasında başlangıç tarihi 1983 yılı sonudur. 16.12.1983 tarih 83/7506 sayılı kararname ile Özel Finans Kurumları’nın temeli atılmıştır. Eski adıyla Özel Finans Kurumları (ÖFK) yeni adıyla Katılım Bankaları, mevduat toplama yetkisi bulunmayan ancak, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan, üretim desteği, kâr zarar ortaklığı, leasing, mal karşılığı vesaikin alım satımı gibi yöntemlerle fon kullandıran kurumlardır. Türkiye’de 1984 yılından beri bu kurumların kurulmalarına izin verilmektedir.3 Katılım Bankaları, Mali sektörde faaliyet gösteren, reel ekonomiyi inanse eden ve bankacılık hizmeti sunan bankalardır. Katılım bankaları tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları, faizsiz inansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kâr veya zararı tasarruf sahipleriyle paylaşır. Bu bankaların isimlerindeki “Katılım” sözcüğü yapılan bankacılık türünün kâr ve zarara katılma prensibine dayalı bir bankacılık olduğunu ifade etmektedir.4 Katılım bankaları, tasarruların sermayeye dönüşmesine aracılık hizmeti dışında, çok şube ile çalışma avantajına sahip oldukları oranda; yatırım danışmanlığı, kiralık kasa, havale hizmeti, çek karnesi verilmesi, ödeme ya da tahsil aracılığı vb. bankacılık hizmetlerini de yapmaktadırlar.5 Gelinen noktada katılım bankalarının verdiği bu tür hizmetler ve çeşitliliğin diğer bankalar ile eşit ya da çok benzer standartlara ulaştığından bahsedebiliriz. Yabancı literatürde “Islamic Banking” olarak da anılan sistemde tanımlı Bankacılık Yöntemleri faiz yasağı çerçevesinde proje ortaklığının çeşitli formlarını içeren ve bir takım farklılıklar içeren yöntemler kullanılmaktadır6. Katılım Bankaları sadece Türkiye’ye has kurumlar değillerdir. Dünya’da başta İslam ülkelerinde olmak üzere benzer sisteme göre faaliyette bulunan çok sayıda inansal kuruluş bulunmaktadır. Kâr ve zarara katılmak esasına göre çalışan bu tür kuruluşların oluşturduğu sistem , dünyada daha çok faizsiz bankacılık ya da İslam bankacılığı olarak bilinmesine rağmen ülkemiz mevzuatında ilk etapta özel inans kurumu olarak yerini almış sonra ise Katılım Bankacılığı ismini almıştır. 2 Tabi Oldukları Regülasyonlar Türkiye’de kurulu mevduat bankaları, katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları, yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri, inansal holding şirketleri, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bunların faaliyetleri bu Kanun hükümlerine tâbidir. Özel kanunlarla kurulmuş olan bankalar hakkında da kanunlarında yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla bu Kanun hükümleri uygulanır. Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler tatbik olunur. (5411 Bankacılık Kanunu md.2) 3. TCMB, Finansal İstikrar Raporu, 2005, s. 57, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/bolumII.pdf 4. Türkiye Katılım Bankaları Birliği, “Sıkça Sorulan Sorular” http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_ content&task=blogcategory&id=46&Itemid=83 5. Ahmet Battal, Bankacılık Kanunu Şerhi, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007, s.57 6. Peter Moles, ve , Nicholas Terry, he Handbook of Internatıonal Fınancıal Terms, Oxford University Press, New York, 1997, s. 304 612 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Denetimleri BDDK tarafından gerçekleştirilmekte olan Katılım Bankaları için 2004 yılında Tek Düzen Hesap Planı oluşturulmuş ve bu kurumlar bankalar gibi söz konusu hesap planına uygun olarak muhasebe kaydı tutmaya başlamışlardır.7 2.1 Bankalar Kanununda Katılım Bankalarını İlgilendiren Tanımlamalar 5411 sayılı kanunun 3.maddesinde katılım bankalarının diğer bankalarla ortak yönlerini ve farklılığını ortaya koyan önemli tanımlamalara yer vermemizde fayda bulunmaktadır. Buna göre Hem mevduat hem de katılım bankaları Kredi Kuruluşu üst tanımının iki alt üyesini oluşturmaktadır. Bankalar kanununda tanımlı iki kuruluş birliğinden bir tanesi Katılım Bankaları Birliği diğeri ise daha yaygın bir yapılanma sağlamış Türkiye Bankalar Birliğini ifade eder. Kanundaki Banka tanımı 3 tür bankayı kapsamaktadır. Bunlar Mevduat bankası: Kanuna göre kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini, Katılım bankası: Kanuna göre özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini, Kalkınma ve yatırım bankası: Kanuna göre mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini …..ifade eder 2.2 Kuruluş veya Türkiye’de Şube ve Temsilcilik Açma İzni 5411 sayılı kanunun 6.maddesine göre Türkiye’de bir bankanın kurulmasına veya yurt dışında kurulmuş bir bankanın Türkiye’deki ilk şubesinin açılmasına, Kanunda öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla BDDK’ nın en az beş üyesinin aynı yöndeki oyuyla alınacak kararla izin verilmektedir. İzin için yapılacak başvurulara ve iznin verilmesine ilişkin usûl ve esaslar BDDK’ca çıkarılacak yönetmelikle belirlenmektedir. 2.3 Kuruluş Şartları Kanunun 7 maddesi incelendiğinde Türkiye’de kurulacak bir banka için başlıca şu şartlar ifade edilebilir. a) Anonim şirket şeklinde kurulması, b) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, c) Kurucularının bu Kanunda belirtilen bir takım şartları taşıyor olması d) Yönetim kurulu üyelerinin bu Kanunun kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen nitelikleri ve plânlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek meslekî tecrübeyi haiz olması, e) Öngörülen faaliyet konularının plânlanan malî, yönetim ve organizasyon yapısı ile uyumlu olması, 7. TCMB, Finansal İstikrar Raporu, 2005, s. 57, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/ bolumII.pdf www.ferhatsayim.net 613 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu f) Nakden ve her türlü muvazaadan âri olarak ödenmiş sermayesinin en az otuz milyon Yeni Türk Lirası olması, g) Ana sözleşmesinin bu Kanun hükümlerine uygun olması, gibi şartlar bulunmaktadır. Ayrıca denetimi engelleyecek şekilde karışık organizasyon ve ortaklık yapılarının olmaması ile öngörülen faaliyet konularına ilişkin planlamaların ve iç organizasyona ilişkin yapılanmaların nasıl kurulacağına dair planların gerçekçi şekilde tasarlanmış olması gerekmektedir. 2.4 Kredilere İlişkin Hükümler Katılım bankaları Bankalar Kanunun kredi ve kredi sınırlamalarına ilişkin katı hükümlerine de tabi bulunmaktadır. Kırk sekizinci maddede yapılan etralıca kredi tanımlamasının sonunda ikici fıkrada katılım bankalarına has fon kullandırma şekillerine de atıfta bulunularak bunların da kanunun uygulanmasında kredi sayılacağı ifade edilmiştir. ….katılım bankalarının taşınır ve taşınmaz mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi suretiyle veya kâr ve zarar ortaklığı yatırımları, taşınmaz, ekipman veya emtia temini veya inansal kiralama, mal karşılığı vesaikin inansmanı, ortak yatırımlar veya benzer yöntemlerle sağladıkları inansmanlar da bu Kanun uygulamasında kredi sayılır…. 2.4.1 Kredi Sınırları Bankacılığın sağlam temellere oturtulması ve sağlam bilançolarla yürütülmesinde bankaların aktiinde bulunan kredilerin kalitesi oldukça önem arz etmektedir. Bankalar kanunu ve BDDK’ın yaptığı düzenlemelerin temelinde Banka Sahiplerinin topladıkları fonları çok riskli faaliyet alanlarında ya da objektif değerlendirmelerin bir kenara itildiği kendi grup şirketlerinde kullandırılmasının önüne geçmek söz konusudur. Bankalar kanunu bu amaca yönelik olarak kredilerin dağıtılmasında bir takım sınırlamalar getirerek bu sınırlamalara uyulmaması durumunda ağır cezai yaptırımları karara bağlamıştır. Bu sınırlamalar Katılım Bankaları için de geçerlidir. Biz burada bu sınırlamalara genel olarak değineceğiz.  Bankalarca bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmi beşini aşamaz…. (Oranın artırılıp azaltılması ve farklı uygulanmasına ilişkin istisnalar bulunmaktadır.)…  Bir adi ortaklığa verilen krediler, sorumlulukları oranında ortaklara kullandırılmış sayılır.  Bankalarca hâkim ortak veya nitelikli pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın bankaların sermayesinin yüzde bir ve daha fazla payına sahip olup pay defterine kayıtlı olan tüm ortaklarına ve bunlarla risk grubu oluşturan kişilere kullandırılacak kredilerin toplamı özkaynaklarının yüzde ellisini aşamaz.  Birlikte kontrol edilen ortaklıklara kullandırılan krediler, bu ortaklıkları birlikte kontrol eden hissedarların her birinin ortaklık sermayesinde sahip olduğu payların, birlikte kontrol ettikleri toplam paya oranı ölçüsünde ortaklığı birlikte kontrol eden her bir hissedarın dâhil olduğu risk grubuna kullandırılmış sayılır.  Bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna özkaynakların yüzde onu veya daha fazlası oranında kullandırılan krediler büyük kredi sayılır 614 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance ve bunların toplamı özkaynakların sekiz katını aşamaz. … risk grubunun kredilerinin teminatında aynı risk grubu unsurlarının bulunması durumunda hesaplamaların nasıl yapılacağı ve ülke merkezi yönetimlerinin kefaletinin bulunduğu teminat unsurlarının nasıl değerlendireceği gibi konular da kanunda ele alınmaktadır…. (5411 Bankacılık Kanunu md.54) 2.4.2 Kredi Sınırlamalarına Tâbi Olmayan İşlemler Ayrıca 55. Maddede kredi sınırlamaları içine girmeyecek işlemler ifade edilmiştir. Bunlarda katılım bankalarını ilgilendirebileceğini düşündüğümüz olanlar aşağıda sıralanmıştır. BDDK bu işlem türlerine ekleme yapabilecektir. a) Karşılığı nakit, nakit benzeri kıymet ve hesaplar ile kıymetli maden olan işlemler. …… d) Aynı kişiye ya da aynı risk grubuna yeni kredi tahsisi hâlinde daha önce yabancı para cinsinden veya yabancı para ölçüsü ile verilen kredilerin, müteakiben tahsis edilen kredinin kullandırılmaya başlandığı tarihteki cari kurdan dikkate alınması kaydıyla çek ve kredi kartı kullandırımları hariç, kredilerde kur değişikliklerinin doğurduğu artışlar ile vadesi geçmiş kredilere tahakkuk ettirilen faiz, kâr payı ve diğer unsurlar. e) Her türlü sermaye artırımları dolayısıyla bedelsiz edinilen ortaklık payları ile ortaklık paylarının herhangi bir fon çıkışı gerektirmeyen değer artışları. f) Kurulca belirlenecek esaslar dâhilinde bankaların kendi aralarındaki işlemler. g) Kurulca belirlenecek esas ve süreler çerçevesinde elden çıkarılması kaydıyla halka arza aracılık yüklenimleri kapsamında edinilen ortaklık payları. h) Özkaynak hesabında indirilecek değer olarak dikkate alınan işlemler. 2.5 Türkiye’de Kurulan Katılım Bankaları Türk toplumu tarafından kısa sürede benimsenen Özel Finans Kurumları topladıkları fonlar, iş hacimleri ve proje kapasiteleri yönünden hızlı bir gelişme göstermişlerdir. Bu inans kurumlarını sıralamak gerekirse; Albaraka Türk Özel Finans Kurumu A.Ş. : Türkiye’de faizsiz bankacılık alanındaki inansal kuruluşların ilki olan Albaraka Türk Katılım Bankası, 1984 senesinde kuruluşunu tamamlayarak 1985 yılının başından itibaren faaliyete geçmiştir. Albaraka Türk Katılım Bankası ismiyle faaliyetlerini sürdürmektedir.8 Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu A.Ş. : Kuveyt Türk, 1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuştur. Mayıs 2006’da unvanı Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir.9 Anadolu Finans Kurumu A.Ş. : 1991’de Ankara’da faaliyetlerine başlamıştır. Yerli sermaye ile kurulmuştur. Faisal Finans Kurumu A.Ş. : 1985’te kurulmuştur. 2001 yılında Faisal Finans Kurumu A.Ş., Ülker grubu tarafından devralınmış, ticari unvanı ise Family Finans Kurumu A.Ş. şeklinde değiştirilmiştir. 2005 yılında Anadolu Finans Kurumu A.Ş. 8. Albaraka Türk Web Sayfası “Hakkımızda”, http://www.albarakaturk.com.tr 9. Kuveyt Türk Web Sayfası “Kuveyt Türk’ün Tarihçesi”, http://www.kuveytturk.com.tr/tr/ Hakkimizda_Tarihce.aspx www.ferhatsayim.net 615 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu ve Family Finans Kurumu A.Ş. , Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. adı altında birleşmişlerdir. İhlas Finans Kurumu A.Ş.: 1995’de kurulmuştur. 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz neticesinde İhlas Finans Kurumu A.Ş. ilas etmiş ve faaliyet izni iptal edilmiştir. Asya Finans Kurumu A.Ş.: 1996’da kurulmuştur. 5411 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinden sonra Bank Asya Katılım Bankası ismini almıştır. 19 Ekim 2005 yılında kabul edilip 01 Kasım 2005 yılında Resmi Gazete’de yayınlanan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile “Özel Finans Kurumları” , “Katılım Bankaları” unvanını almışlardır. “Özel Finans Kurumları Birliği” de “Türkiye Katılım Bankaları Birliği” olarak isim değişikliğine uğramıştır. Yukarıdaki kurumlardan halen faaliyette bulunan katılım bankaları; Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş., Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş., Asya Katılım Bankası A.Ş. ve Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş.’dir. 3 Kurumlardaki Personel ve Şube Yapıları 3.1 Şube Sayılarının Gelişimi 2009 sonu itibari ile Türkiye’de kurulu Mevduat Bankası sayısı 32 dir. Bunların 3’ü kamu sermayeli, 11’i Yerli Özel Sermayeli, 17 tanesi Yabancı Özel Sermayeli iken 1 tane de TMSF bünyesinde mevduat bankası bulunmaktadır. Ülkemizde kurulu 13 tane de kalkınma ve yatırım bankası mevcuttur. 4 adet katılım bankasını da hesaba kattığımızda ülkemizdeki banka sayısı 49’a ulaşmaktadır. Mevduat bankalarının şube sayısı 2008 de 8.741 iken 2009 sonu itibariyle %2,8’lik bir artışla 8.983’e ulaşmıştır. Katılım bankalarının şube sayısı ise 2008 de 530 iken 2009 sonu itibariyle %5,7 lik bir artışla 560’a ulaşmıştır. 3 kamu bankasını dışarıda bıraktığımızda 29 özel mevduat bankası başına ortalama 223 şube düşerken, 4 katılım bankasının her birinin ortalama 140 şubesi bulunmaktadır. Ancak şube sayılarının 2008 den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının mevduat bankalarının iki katı şube artış oranına ulaştığı görülmektedir. Katılım bankalarının kendi içindeki durumlarını ise şu şekilde tablolayabiliriz. Tablo- 1: Şube Sayılarının Gelişim Tablosu 2007-2009 Şube Sayısı ALBARAKA Artış BANK Artış KUVEYT Artış TÜRKİYE Artış GENEL Artış / Dönemi TÜRK % ASYA % TÜRK % FİNANS % TOPLAM % 422 Aralık 07 81 119 90 11,1 124 4,2 100 5,3 157 Eylül 08 94 4,4 142 14,5 113 13,0 Aralık 08 100 6,4 143 0,7 113 Mart 09 100 0,0 149 4,2 Haziran 09 100 0,0 149 Eylül 09 100 0,0 Aralık 09 101 1,0 Mart 08 Haziran 08 95 146 441 4,5 7,5 471 6,8 167 6,4 516 9,6 0,0 174 4,2 530 2,7 113 0,0 178 2,3 540 1,9 0,0 113 0,0 178 0,0 540 0,0 152 2,0 120 6,2 178 0,0 550 1,9 158 3,9 121 0,8 180 1,1 560 1,8 Kaynak: Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) verilerinden hazırlanmıştır. 616 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Tablo- 2: Bankacılık Sisteminde İstihdam 2008-2009 Bankacılık Sisteminde İstihdam 2008 2009 Artış Yüzdesi 166.325 167.063 0,4 Kamu bankaları 43.333 44.856 3,5 Özel bankalar 82.158 82.270 0,1 Fondaki bankalar 267 261 -2,2 Yabancı bankalar Mevduat bankaları 40.567 39.676 -2,2 Kalkınma ve yatırım bankaları 5.273 5.339 1,3 Kamu bankaları 4.146 4.165 0,5 794 842 6,0 333 332 -0,3 171.598 172.402 0,5 Özel bankalar Yabancı bankalar Diğer Bankalar Toplam 11.032 11.802 7,0 182.630 184.204 0,9 Katılım Bankaları Toplam Kaynak: TBB ve TKBB verilerinden derlenmiştir. 3.2 Personel Sayısı Gelişimi 2009 yılı sonu itibariyle Türkiye’de toplamda 184.204 kişi bankacılık sektöründe istihdam edilmektedir. Bunların 167.063’ ü mevduat bankalarında istihdam edilmekte iken 11.802’si katılım bankalarına aittir. Mevduat bankalarının personel sayısı 2008 yılında 166.325 iken 2009 yılı sonu itibariyle %0.4’lük bir artışla 167.063 ’e ulaşmıştır. Katılım bankalarının personel sayısı ise 2008’ de 11.032 iken 2009 yılı sonu itibariyle % 7.0 lık bir artışla 11.802’ ye ulaşmıştır. Buradan hareketle personel sayılarının 2008’ den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının, mevduat bankalarına oranla çok daha yüksek personel artış oranına ulaştığı görülmektedir. Tablo- 3: Personel Sayısı Gelişim Tablosu 2007-2009 Personel ALBARAKA Artış BANK Artış KUVEYT Artış TÜRKİYE Artış GENEL Artış Sayısı TÜRK % ASYA % TÜRK % FİNANS % TOPLAM % Dönemi 9215 Aralık 07 Mart 08 1.582 3.554 1.897 2.865 9.898 7,4 Haziran 08 1.684 6,4 3.571 0,5 2.046 7,9 3.020 5,4 10.321 4,3 Eylül 08 1.746 3,7 3.748 5,0 2.233 9,1 3.140 4,0 10.867 5,3 Aralık 08 1.796 2,9 3.806 1,5 2.245 0,5 3.185 1,4 11.032 1,5 Mart 09 1.817 1,2 3.812 0,2 Haziran 09 1.859 2,3 3.833 0,6 2.272 1,2 3.173 -0,4 11.074 0,4 2.324 2,3 3.200 0,9 11.216 1,3 Eylül 09 1.903 2,4 3.917 2,2 2.400 3,3 3.280 2,5 11.500 2,5 Aralık 09 1.935 1,7 4.074 4,0 2.447 2,0 3.346 2,0 11.802 2,6 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. www.ferhatsayim.net 617 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Katılım Bankalarında 2009 yılı sonu itibariyle şube başına düşen ortalama kişi sayısı hesaplanmak istendiğinde aşağıdaki tabloya ulaşılmaktadır. Aralık 2009 itib. Pers. Say. Top. Personel /Şube Sayısı Şube Başına Düş. Ort. Albaraka Türk (1.935/101) 19 Bank Asya (4.074/158) 25 Kuveyt Türk (2.447/121) 21 Türkiye Finans (3.346/180) 19 Genel Toplam (11.802/560) 21 Mevcut durumda en fazla personel ve personel ortalaması Bank Asya katılım bankasında bulunmaktadır. Yalova’daki katılım bankalarını incelediğimizde ise en fazla personelin 14 personel ile Albaraka Türk Katılım bankasında olduğunu gördük. Mevduat bankalarında ise toplam personeli şube sayısına böldüğümüzde 167.063/8.983=18,6 ortalama rakamına ulaşılmaktadır. Katılım bankaları 21 olan ortalaması ile mevduat bankalarının ortalamasının %13 üzerinde ortalama şube başı personel istihdam etmektedir. 4 Kullandıkları Fon Toplama Yöntemleri Bütün şirketlerde bilançonun pasif tarafındaki ana kalemler özkaynaklar ve yabancı kaynaklardan oluşmaktadır. Özkaynaklar işletme ortakları tarafından sermaye olarak verilen fonlar ya da dağıtılmayan kar ve benzeri olup sermaye sahiplerine ait kaynakları ifade eder. Ancak inans kurumlarında ve özellikle bankalarda diğer işletmelerden daha farklı olarak özkaynaklar kaleminin toplam kaynaklar içindeki payı çok yüksek değildir. Bunu şu şekilde okumak daha doğru olacaktır. Bankalarda kaynakların önemli bir kısmı yabancı kaynaklardan oluşmaktadır. Çünkü sistem bunun üzerine kuruludur. Banka ya da katılım bankası halktan ya da tüzel kişiliklerden topladığı fonları krediye dönüştürmektedir. Toplanan bu fonlar da doğal olarak yabancı kaynaklardır. Dolayısıyla bir bankanın büyümesi mümkün olduğunca çok kredi verebilmesi için mümkün olduğunca çok fon toplayabilmesine bağlıdır. Mevduat bankalarında fon toplama işi çoğunlukla faiz vaadi ile gerçekleşmektedir. Ancak katılım bankları önceden tanımlı bir getiri anlamına gelecek faiz vaadinde bulunamazlar. Katılım Bankaları başlıca aşağıdaki üç şekilde fon toplamaktadırlar. Bunların dışında Altın ya da diğer kıymetli madenlere dayalı hesaplar vb. yatırım hesaplarından da bahsedilebilir. 4.1 Cari Hesap: Cari hesaplar istenildiği anda kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan, karşılığında herhangi bir faiz veya kâr ödenmeyen gerçek veya tüzel kişilere ait olan fonlardır. Bu hesaplar faizli bankalardaki vadesiz hesapların bir benzeridir. Hesap sahipleri carî hesap açmakla paralarını çalınma, kaybolma vb. tehlikelere karşı koruma sıkıntısından kurtularak onları güvenli bir yerde saklama imkânı elde ederler. Bankanın sağlayacağı ticarî çek kullandırma, havale, çek ve senet tahsili gibi hizmetlerden yararlanırlar. Bu hesaplar yoluyla ticari hayatın ve günlük hayatın gerekleri doğrultusunda ödeme ve benzeri diğer hizmetler 618 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance yürütülür. Dolayısıyla çoğu zaman hareketli olan bu hesaplar getiri sağlamaya ve vaadine uygun hesaplar değildirler. Ancak bankalar bu hesaplarda tutulan ortalama meblağları tespit ederek gerekli rezervleri ayırdıktan sonra bu kaynakları özkaynak benzeri kullanabilirler. 4.2 Katılma Hesapları: Katılma hesapları faizsiz bankaların kâr/zarara katılma hesabı akdi karşılığında Türk Lirası veya döviz cinsinden yatırılan fonların kullanılmasından doğacak kâr/ zarara katılma sonucunu doğuran gerçek ve tüzel kişilerce yatırılan fonlardır. Faizsiz bankalar hesap sahibine kâr/zarar durumuna göre birim hesap değerine denk gelen bakiyeyi öder. Faizsiz bankalardan alacaklı olan şahısların, bu hesaplarda biriken fonlar üzerinde herhangi bir talep hakkı yoktur.10 Katılım hesabı sahiplerinin yatırdığı fonlar vadelerine ve yatırma tarihlerine göre çeşitli kriterler ele alınmak suretiyle oluşturulan havuzlardan kullandırılan fonlardan elde edilen getirilerden meydana gelene kayıplar düşüldükten sonra kalan kazançlar hesap sahiplerine dağıtılmaktadır. Bu kazançların dağıtımında katılım bankasının da bu kazanç üzerinden aldığı çeşitli oranlarda yönetim payı bulunmaktadır. 4.3 Özel Fon Havuzları: Katılım Bankaları, Kanunun 60 ıncı maddesi yedinci fıkrası uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca tespit edilen vade ve türlerine bağlı kalmaksızın önceden belirlenmiş projelerin veya diğer yatırımların inansmanında kullanılmak üzere müstakil hesaplarda fon toplamak suretiyle vadesi üç aydan daha az olmayan özel fon havuzları oluşturabilir. Bu şekilde toplanan fonlara ait katılma hesapları, vadeleri itibariyle ve diğer hesaplardan bağımsız olarak ayrı hesaplarda işletilir ve toplanan fonlardan diğer vade gruplarına aktarma yapılamaz. Özel fon havuzları ile ilgili olarak, oluşturulmasını ve tasiyesini izleyen on beş gün içinde Kuruma bilgi verilir. Finansman süresinin sonunda özel fon havuzları tasiye edilir.11 5 Fon kullandırma yöntemleri Bankacılık faaliyeti aslen mal ve hizmet ticaretini konu edinen bir sektör değildir. Bu sektör hizmet sektörü olup yaptıkları faaliyetlerle elindeki fonu değerlendirme imkanı bulunmayan ya da değerlendirmeyen kesimlerden topladığı fon fazlalarını ticari faaliyete dayalı işlemlerin önünü açmada kullandıran ve oluşturulan katma değerden pay almayı hedeleyen bir sektördür. Dolayısıyla katma değerin oluşması için toplanan fonların mutlaka mal ve hizmet üretiminde kullanılması gerekmektedir. Aksi takdirde kasalarda tutulacak para ve benzerlerinin durdukları yerde çoğalmayacağı ve katma değer oluşturmayacağı açıktır. Katılım bankalarının en önemli farkı ellerindeki fonları değerlendirirken diğer bankaların kullandıkları bir takım fon kullandırma yöntemlerini ve sektörleri kendilerine yasak etmiş olmalarıdır. 10. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1986, s.288-289 11. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, md.7, 2006, 26333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. www.ferhatsayim.net 619 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 5.1 Alım Satıma Dayalı Fon Kullandırma Yöntemleri Katılım bankalarının kullandıkları başlıca fon kullandırma yöntemlerini iki üst başlıkta sıralayabiliriz. Bunlardan birincisi Alım Satıma Dayalı Fon Kullandırma Yöntemleri olup mevduat bankaları da bu inansman şekillerini kullanabilmektedir. Ancak paranın devir teslimi gibi bazı prosedürlerde katılım bankalarının daha fazla dikkat ettikleri hususlar vardır. Burada önemli nokta mutlaka mal ya da hizmet ticaretine dayalı bir işlem olması ve yapılacak ödemenin malı satan irmaya teslim edilmesi hususlarıdır. 5.1.1 Bireysel Finansman Desteği: Ticari işlerin inansmanında kullanılmamak kaydıyla araç, konut gibi bireysel ihtiyaçlar için gerçek kişi alıcıların doğrudan satıcılardan aldıkları mal veya hizmet bedelinin Katılım Bankası tarafından müşteri adına satıcıya ödenmesi, karşılığında alıcının borçlandırılması işlemidir.12 5.1.2 Finansal Kiralama: Günümüzde leasing işlemi olarak bilinen işlemde malı edinmek isteyen kişi katılım bankası ile anlaştıktan sonra bu malın katılım bankası tarafından satın alınarak kendisine kirelenmasını istemektedir. Ancak yapılan belirli süreli kiralamanın ve kira ödemelerinin ardından malın mülkiyetinin katılım bankasının müşterisine geçeceği kararlaştırılır. Bu şekilde inansal kiralama yapılan malın kullanımı inansal kiralama talep eden müşteride mülkiyeti ise banka üzerinde kalır. Kira süresi sonunda da mülkiyet devredilir. Katılım Bankaları da ayrı bir şirket kurmadan yatırım bankalarında olduğu gibi inansal kiralama işlemlerini yerine getirebilmektedirler. 5.1.3 Murabaha (Vadeli Satış): Bankacılıkta uygulanan murabaha satın alma emri ile murabaha satışıdır. Müşteri bankadan belirli bir malı satın alması için ön anlaşma yapar. Yapılan anlaşma sonrasında banka müşterisinin yazılı talebi üzerine satıcıdan söz konusu olan malı peşin olarak satın alır ve daha önce üzerinde anlaşılan şartlarla müşterisine satar.13 Burada katılım bankası ticarete aracılık etmiş olur. Malı satıcıdan peşin olarak alıp vadeli olarak müşterisine satar. 5.2 Kar Zarar Ortaklığı Yöntemiyle Fon Kullandırma: 5.2.1 Mudaraba: Mudaraba, bir tarafın emek bilgi ve tecrübesini (müteşebbis), diğer tarafın (faizsiz banka) ise sermayesini ortaya koyması suretiyle oluşturulan ve faizsiz bankalar tarafından en fazla başvurulan bir fon kullandırma yöntemidir. Bu yöntemde elinde uygulanabilir, projesi olan gerçek ve tüzel kişiler bankaya projelerini sunarlar. Banka tarafından onaylanan ve inanse edilen yöneticiye “Mudarib”, projeyi inanse eden ve sadece sermayesi ile destek veren kişi veya kuruma da “Rabbul-mal” denilmektedir. Rabbul-mal, (faizsiz banka) mudarib ile mukavele imzaladıktan sonra mudaribin isteği üzerine mukavele konusu sermayeyi onun emrine hazır tutmak zorundadır. Mukavelede belirlenen şartların dışında, banka, proje sahibinin 12. Türkiye Katılım Bankaları Birliği, “Türk Finans Sisteminde Katılım Bankaları”, 2008 13. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.159 620 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance giriştiği muamelelere karışma yetkisine sahip değildir. Ancak plansız ve düzensiz çalışma nedeniyle kesin zarar tehlikesinin ortaya çıkması durumunda zararı önleyici bir takım girişimlerde bulunabilir. Normal olarak hesapları her an denetleyebilir resmi ve gayri resmi bütün kayıtları isteyebilir. Mudaraba işlemi sonunda elde edilen kar, inansmanı temin eden Rabbul-Mal ile inansmanı kullanan mudarib tarafından önceden belirlenen orana göre bölüştürülür. Herhangi bir zarar söz konusu olduğunda Rabbul-mal tarafından karşılanacaktır.14 5.2.2 Müşareke: Müşareke’ye İslam hukukunda şirketu’l-İnan denmektedir. Mudaraba anlaşmasında bir taraftan sermaye, diğer taraftan emek konulurken, müşarekede taralar yani hem banka hem de fon talep eden tüzel veya gerçek kişiler hem emeklerini hem sermayelerini ortaya koyarlar. Müşarekede ortaklığa katılanlardan bir veya birkaçının işi yapmasıyla ortaklardan her biri, işin yapılmasına katılmayanlar da dahil olmak üzere, kârdan önceden üzerinde anlaştıkları oranda hak kazanırlar. Sermayeler eşit olduğu halde kâr payları farklı olabilir veya tersine, sermayeler farklı olduğu halde kâr payları eşit olabilmektedir. Müşareke inans yönteminin uygulanıp, yürütülmesi şu şekildedir: İslam Bankası, ortağı durumundaki müşterisi tarafından istenilen sermayenin bir kısmını sağlama sorumluluğunu üzerine alır. Müşteri ise kendi mâli imkanları ve projenin özelliğine uygun olarak proje sermayesinin geri kalanını sağlar. Müşteri kendi uzmanlığı nedeniyle istenilen ve alınan mâli yardımın idare, denetim ve gözetiminin sorumluluğunu üzerine alır. Bu sorumlulukların müşterinin üzerine kalması ona kârdan daha fazla pay alma hakkını kazandırmaktadır.15 5.2.3 Selem Satışı: Selem satışı peşin olarak alınan veya peşin olarak verilen başka bir mal ile veresiye bir mal satın almaktır. Banka satıcı ile aralarında anlaşmada mutabık kalınan gelecekteki bir tarihte kendisine teslim edilecek bir malın bedelini peşin ödeyerek satın alabilecektir. Selem satışın değişik bir tarzı bina, makine ve teçhizat alımının inansmanında olduğu kadar şartların ekonomik yönden uygun olması halinde dayanıklı tüketim mallarının satın alınmasında da kullanılır. Yani bu teknik sanayi, ticaret ve ziraatın inansmanında kullanılabilmektedir.16 Bir başka tanıma göre ise; selem paranın peşin, malın veresiye olması şeklinde yapılan satıştır. Selemde malın cinsinin, özelliklerinin, miktarının, iyatının, teslim yerinin ve teslim tarihinin akit sırasında tespiti şarttır. Selem ile ileri tarihte üretilecek mallar şimdiden satılmış ve ihtiyaç duyulan para elde edilmiş olur. Diğer taraftan müşteri de ileri bir tarihte ihtiyaç duyacağı malı şimdiden almış ve taralar faize girmeden ihtiyaçlarını karşılamış olur.17. Örnek olarak bankanın güvendiği ihtiyaç sahibi çiftçiye, sermayesinden destek vererek, mahsulü teslim almak üzere satın alarak piyasada satması verilebilir. 14. Güray Küçükkocaoğlu, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları”, s.8 http://www.baskent.edu. tr/~gurayk/inpazcuma17.doc 15. Güray Küçükkocaoğlu, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları”, s.9 16. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.163 17. Osman Nihat Yılmaz, “Faizsiz Bankacılık İlkeleri ve Katılım Bankacılığı”, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Antalya, 27-28 Şubat 2010, s.14 www.ferhatsayim.net 621 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 5.2.4 Mal Karşılığı Vesaikin Alımı: Bu tür fon kullandırma yöntemi dış ticaretin inansmanında kullanılır. Fon kullanan ile katılım bankası arasında imzalanan sözleşme doğrultusunda, mal karşılığı vesaikin katılım bankası tarafından peşin olarak satın alınması ve vadeli olarak fon kullanana daha yüksek iyattan satılması işlemidir. Bu tarz bir inansman tekniği temel olarak murabaha ( vadeli satış) yöntemine dayanmaktadır.18 Ancak burada dış ticarette kullanılan yöntem ve belgeler devreye girmektedir. Dış ticarette vesaik özellikle akreditif işlemlerinde devreye girmekte ve ihracatçı tarafından gönderilen malın ithalatçı tarafından gümrükten çekilebilmesini sağlayan belgelerdir. Dolayısıyla burada ihracatçının ülkesindeki gümrüğe giren malın gümrük yetkililerince teslim edilebilmesine olanak sağlayan bu belgeler kıymetli evrak statüsünde malın mülkiyetini üstlenmektedir. Katılım bankası kendisine talimat veren müşterisi adına malı yurtdışından almış ve müşterisine satmış olur. 6 Sektör Rakamlarının Değerlendirilmesi 6.1 Türk Parası Fonlar Tablo- 4: Katılım Bankalarında Türk Parası Fonlar 2007-2009 (1000TL) Toplanan TP Fonlar / Dönemi ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS Aralık 07 GENEL TOPLAM 7.943.805 Mart 08 1.773.148 2.805.072 1.583.839 2.712.776 8.874.835 Haziran 08 1.648.738 3.081.433 1.632.654 2.592.343 8.955.168 Eylül 08 1.781.602 3.094.955 1.727.540 2.840.535 9.444.632 Aralık 08 2.029.617 3.603.487 2.111.414 3.300.252 11.044.770 Mart 09 2.441.543 4.464.748 2.467.083 3.801.235 13.174.609 Haziran 09 2.528.619 4.705.865 2.561.541 3.861.546 13.657.571 Eylül 09 2.822.325 5.463.422 2.677.973 4.243.509 15.207.229 Aralık 09 3.290.809 5.979.825 2.987.415 4.660.035 16.918.084 62 66 41 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 41 53 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Türk parası fonlarda 2009 sonu itibariyle katılım bankaları 2008’e göre oldukça iyi sayılabilecek bir performans göstermişlerdir. 2009 sonu itibariyle %53 lük artış ile TP mevduatlar yaklaşık 17 Milyar TL’yi bulmuştur. Aynı dönem için Mevduat bankalarını Türk Parası mevduat artışı %14 de kalmıştır. Katılım bankaları arasında en fazla TP Fona sahip katılım bankası Bankasyadır. 2009 da en yüksek artış performansını birbirine yakın oranlarla Bankasya ve Albaraka Türk katılım bankaları yapmıştır. 18. Cihangir Akın, Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, s.290 622 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance 6.2 Yabancı Para Fonlar 2007-2009 Tablo- 5: Yabancı Para Fonlar 2007-2009 (1000TL) Yabacı Para Fonlar / Dönem ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS GENEL TOPLAM 6.999.266 Mart 08 1.795.327 2.398.130 1.679.267 1.783.078 7.655.802 Haziran 08 1.843.318 2.701.868 1.837.144 2.198.136 8.580.466 Eylül 08 1.948.592 2.466.363 1.818.134 2.151.112 8.384.201 Aralık 08 1.955.493 2.239.334 1.957.958 2.012.296 8.165.081 Mart 09 2.073.177 2.322.446 2.149.807 2.241.740 8.787.170 Haziran 09 2.156.367 2.706.448 2.205.278 2.060.746 9.128.839 Eylül 09 2.146.904 3.107.923 2.311.492 2.150.941 9.717.260 Aralık 09 2.173.836 3.156.753 2.370.842 2.222.455 9.923.886 11 41 21 10 22 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Türk Parası fonlardaki durumun benzeri Yabancı Para fonlar içinde geçerlidir. En yüksek YP fon Bank Asya’da olup 2009 da en yüksek artış performansını bu kurum göstermiştir. Katılım bankaları yine mevduat bankalarının üzerinde bir artış seyri yakalamış ve yabancı para fonlarını 2009 sonunda 2008 sonuna göre %22 arttırarak yaklaşık 10 Milyar TL değerine ulaştırmışlardır. 6.3 Toplanan Toplam Fonlar 2007-2009 Tablo- 6: Toplanan Toplam Fonlar Tablosu 2007-2009 (1000TL) Toplanan Toplam Fonlar / Dönem ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS Aralık 07 Mart 08 GENEL TOPLAM 14.943.071 3.518.475 5.203.202 3.263.106 4.495.854 16.480.637 Haziran 08 3.492.056 5.783.301 3.469.798 4.790.479 17.535.634 Eylül 08 3.730.194 5.561.318 3.545.674 4.991.647 17.828.833 Aralık 08 3.985.110 5.842.821 4.069.372 5.312.548 19.209.851 Mart 09 4.514.720 6.787.194 4.616.890 6.042.975 21.961.779 Haziran 09 4.684.986 7.412.313 4.766.819 5.922.292 22.786.410 Eylül 09 4.969.229 8.571.345 4.989.465 6.394.450 24.924.489 Aralık 09 5.464.645 9.136.578 5.358.257 6.882.490 26.841.970 37 56 32 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 30 40 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Toplanan toplam fonlarda da Bankasya 2009 sonu itibariyle 9.1 Milyar TL ile başı çekmektedir. Sonrasında ise sırasıyla Türkiye Finans, Albaraka Türk ve Kuveyt Türk Katılım bankaları gelmektedir. Katılım bankalarının topladığı toplam fonlar 2009 sonu itibariyle 2008 sonuna göre %40 lık artışla yaklaşık 27 Milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Aşağıda ise Mevduat Bankalarını rakamlarını bir araya www.ferhatsayim.net 623 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu getirerek altına katılım bankalarının rakamlarını eklemek suretiyle karşılaştırmalı analiz yapmak istedik. Tablo- 7: Katılım ve Mevduat Bankalarında Fon Dağılımı Tablosu Mevduat ve Katılım Bankaları Birlikte Toplam Mevduat+Fon Dağılımı (Milyon YTL, 2007-2009) 2007 Mevduat Bankaları Katılım bankaları Mevduat+Katılım Bankaları 2008 Artış % 2009 Artış % YTL 232.488 291.452 25 333.090 14 YP 124.496 162.032 30 174.168 7 Toplam 356.984 453.485 27 507.258 12 YTL 7.944 11.045 39 16.918 53 YP 6.999 8.165 17 9.924 22 Toplam 14.943 19.210 29 26.842 40 YTL 302.497 350.008 16 YP 170.197 184.092 8 534.100 13 Toplam 371.927 472.695 27 Kaynak: TBB ve TKBB verilerinden derlenmiştir. 2008 ve 2009 sonu rakamları karşılaştırıldığında Katılım bankalarının hem TP fonlar-mevduat, hem YP fon-mevduat hem de toplam TP ve YP fon-mevduatta nominal olarak mevduat bankalarının oldukça altında olsa da artış hızı açısından katılım bankalarının yüzdesel bazda mevduat bankalarına oranla 3 katı bir artış yüzdesine sahip olduğu görülmektedir. 32 mevduat bankasının toplam mevduatı 2009 sonu itibariyle 507 Milyar TL’yi bulurken, 4 katılım bankasının 2009 sonu itibariyle topladığı toplam fonlar 27 Milyar TL civarında olmuştur. Mevduat bankaları 2009 sonunda 2008 sonuna göre %12 lik bir mevduat artışı sağlarken aynı dönemde Katılım bankaları %40 fon artışı sağlamıştır. Katılım bankalarını da hesaba kattığımızda 2009 sonu itibariyle Türkiye’de toplam fon+mevduat 534 Milyar TL’yi bulmaktadır. 6.4 Kullandırılan Fonlar 2007-2009 Tablo- 8: Katılım Bankalarında Kullandırılan Fonlar Tablosu (1000TL) KULLANDIRILAN FONLARIN DÖNEMİ ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRK TÜRKİYE FİNANS GENEL TOPLAM Ara.07 Artış Oranı 15.332.940 Mar.08 3.310.810 5.366.644 3.740.426 4.888.801 17.306.681 12,9 Haz.08 3.451.821 5.697.261 3.998.918 5.034.674 18.182.674 5,1 Eyl.08 3.565.823 6.065.407 4.240.254 5.384.245 19.255.729 5,9 Ara.08 3.716.977 6.253.160 4.237.341 5.526.380 19.733.858 2,5 Mar.09 3.716.108 6.496.048 4.276.045 5.972.382 20.460.583 3,7 Haz.09 3.865.036 6.850.278 4.218.855 6.265.355 21.199.524 3,6 Eyl.09 4.216.317 7.469.157 4.809.944 6.692.911 23.188.329 9,4 Ara.09 2007-2008 Yıl Sonu Artış Yüzde 2008-2009 Yıl Sonu Artış Yüzde 4.675.617 8.221.427 4.904.932 7.109.233 24.911.209 7,4 29 26 31 16 Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. 624 www.ferhatsayim.net 29 26 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Katılım bankaları ve diğer bankaların 2008 yıl sonunda 2007 yıl sonuna göre kredi-fon kullandırım artış oranlarının %29 ve 30 ile hemen hemen aynı düzeyde olduğu görülürken, 2009 yıl sonu rakamlarına göre katılım bankalarının diğer bankalar göre oldukça yüksek bir artış oranına ulaştığı dikkat çekmektedir. Diğer bankalar 2009 sonu itibariyle kredilerini sadece %4 arttırırken katılım bankaları %26 oranında arttırmıştır. Bu durum fon ve mevduat artış oranlarıyla da paralellik arz etmektedir. Katılım bankalarından Bankasya ve Türkiye Finans’ın birbirine yakın toplam ve artış rakamları ile başı çektikleri görülmektedir. Nominal rakam olarak fon kullandırımında Katılım bankalarının en gerisinde olan Albaraka Türk’ün 2009’un üç ve dördüncü çeyreğinde yaptığı yüksek oranlı atılımlarla Kuveyt Türk katılım bankasına oldukça yaklaştığı, dikkat çeken bir başka noktadır. Tablo- 9: Diğer Bankalar Kredilerin Dağılımı Tablosu 2007-2009 DİĞER BANKALAR KREDİLERİN DAĞILIMI 2007-2009 Bin TL 2007 İHTİSAS KREDİLERİ Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm 2008 7. 480.838 104.980 3.227.483 0 1.975 Diğer 2009 9.834.008 83.438 3.781.739 0 3.240 11.490.009 0 4.476.772 6.105 232.851 7.008.740 8.751.405 9.779.776 İHTİSAS DIŞI KRED. 261.173.596 341.407.149 353.419.248 TOPLAM Toplamda Yıl Sonu Artış 278.997.612 363.860.979 30 % 379.404.761 4% Kaynak: TBB, “Bankalarımız 2007, 2008, 2009” verilerinden derlenmiştir. 31.12. 2007-2008-2009 itibariyle Kredilerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı tablosundan derlenmiştir. 6.5 Net Kâr Gelişimi Tablo- 10: Net Kâr Gelişim Tablosu 2008-2009 (1000TL) Toplam Toplam Toplam Toplam Yıl NET Kar BANK Kar KUVEYT Kar TÜRKİYE Kar GENEL Sonu KAR / Yıl ALBARAKA TÜRK İçindeki ASYA İçindeki TÜRK İçindeki FİNANS İçindeki TOPLAM Artış Birikimli Payı Payı Payı Payı Oranı Aralık 527.382 2007 Mart 08 27.562 22,6% 37.339 30,7% 20.179 16,6% 36.682 30,1% 121.762 Haziran 08 Eylül 08 58.540 21,1% 99.599 35,8% 47.909 17,2% 71.957 25,9% 278.005 91.058 20,3% 161.642 36,1% 84.743 18,9% 110.866 24,7% 448.309 Aralık 08 136.242 21,0% 246.529 38,1% 104.086 16,1% 160.633 24,8% 647.490 23% Mart 09 Haziran 09 Eylül 09 30.300 20,0% 52.655 34,8% 44.657 29,5% 23.697 15,7% 151.309 53.982 15,2% 142.100 40,0% 83.190 23,4% 75.957 21,4% 355.229 82.273 15,5% 219.586 41,4% 107.392 20,3% 120.880 22,8% 530.131 Aralık 09 105.626 15,0% 301.281 42,7% 127.133 18,0% 171.388 24,3% 705.428 18,1% 38,9% 19,1% 23,8% Ortalama 9% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. www.ferhatsayim.net 625 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Toplam karda 2008 yılında 2007 yılına göre %23 artış yaşanmıştır. 2009 yılında ise artış oranı %8,94 olarak gerçekleşmiştir. Sektörün toplam karlılığı içindeki en büyük pay ortalama %38,9 ile Bank Asya’ya aittir. Sonrasında 23,8 ile Türkiye Finans ve birbirine yakın oranlarla diğer iki katılım bankası gelmektedir. Aynı dönemler için mevduat bankalarına bakıldığında ise TL bazda karları 2008 yılında 2007 ye göre %12 azalan mevduat bankalarının karı 2009 yıl sonunda 2008’e göre %56’lık artışla 18,5 Milyar TL’ye ulaşmıştır. 2009 rakamlarını 2007 rakamlarına oranladığımızda ise Mevduat bankaları 2009 sonunda 2007’ye göre karlarını TL bazda %37 arttırırken, katılım bankaları 2009 yıl sonu itibariyle karlarını 2007’ye göre %34 arttırmışlardır. Banka başına ortalama kar rakamlarında elbette mevduat bankaları katılım bankalarının çok çok önündedir. Ancak mevduat bankalarının ortalama ölçeklerinin, şube sayısı ve geçmişlerinin katılım bankalarının çok üstünde olduğu bir gerçektir. Tablo- 11: Mevduat Bankalarının Net Dönem Kar/Zarar Tablosu 2007-2009 Net Dönem Kar/Zararı 2007-2009 Mevduat bankaları 2007 2008 Artış % 2009 Artış % Milyon YTL 13.468 11.852 -12 18.490 56 Milyon Dolar 11.617 7.788 -33 12.432 60 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. 6.6 Özvarlık Gelişimi Tablo- 12: Özvarlık Gelişim Tablosu 2007-2009 (1000TL) ÖZVARLIK DÖNEMİ ALBARAKA TÜRK BANK ASYA KUVEYT TÜRKİYE GENEL Artış TÜRK FİNANS TOPLAM Yüzdesi Ara.07 2.363.811 Mar.08 529.051 891.195 408.762 624.274 2.453.282 3,8 Haz.08 560.400 1.256.762 629.502 659.549 3.106.213 26,6 Eyl.08 592.547 1.318.805 666.333 698.458 3.276.143 5,5 Ara.08 638.102 1.403.692 685.679 1.001.456 3.728.929 13,8 Mar.09 633.735 1.456.785 730.336 1.027.663 3.848.519 3,2 Haz.09 658.373 1.547.360 763.369 1.088.424 4.057.526 5,4 Eyl.09 687.954 1.626.760 787.571 1.147.336 4.249.621 4,7 Ara.09 710.666 1.707.894 807.312 1.193.692 4.419.564 4 Aralık 09 İt. Toplam İçindeki Payı Toplamda Yıl Sonu Artış 16,1% 38,6% 18,3% 27,0% 58% 19% 100,0% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Özvarlık gelişim tablosuna baktığımızda katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre oldukça iyi bir özvarlık artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda 1.4 Milyar TL özvarlık artışı sağlayan katılım bankaları bu yılda %58 artış oranına ulaşmışlardır. Bu yıl mevduat bankalarının öz varlıkları açısından çok parlak geçmemiştir. Mevduat bankaları 2008 yılında TL nominal bazda özvarlıklarını sadece %12 arttırırken dolar bazında hesaplama yapıldığında Mevduat bankalarının 626 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance toplam özkaynakları 2008 yıl sonunda 2007 yılına göre %15 azalmıştır. Aynı pariteyi katılım bankaları rakamlarına uyguladığımızda aynı dönemde katılım bankalarının özkaynakları dolar bazında bile %20 artış göstermiştir. Katılım bankaları 2008 yılında sağladıkları yüksek özvarlık artışını 2009 yılında da aynı oranda olmasa da sürdürmüştür. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %19 luk artışla toplam özkaynaklarını 4,420 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir. Aynı dönemde 32 mevduat bankasının özvarlık artışı %30’u bularak toplamda 93,833 Milyar TL’ye ulaşmıştır. Katılım bankalarında en yüksek Özvarlığa sahip kurum Bank Asya sonra Türkiye Finans olmuştur. Bu iki katılım bankası toplam özvarlıkların %65,6’sına sahiptir. Kuveyt Türk ve Albaraka ise ikisi birlikte toplam özkaynakların %34,4’üne sahiptir. Tablo-13: Mevduat Bankaların Özkaynaklarının Gelişimi Tablosu 2007-2009 MEVDUAT BANKALARI ÖZKAYNAKLAR 2007 - 2009 2007 2008 Milyon YTL 64.533 72.061 Mevduat bankaları Milyon Dolar 55.666 47.352 Artış % 12 -15 2009 93.833 63.089 Artış % 30 33 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. 6.7 Toplam Aktilerin Gelişimi Tablo- 14: Katılım Bankalarında Toplam Aktilerin Gelişim Tablosu 2007- 2009 (1000TL) Toplam Aktif Dönemi ALBARAKA TÜRK BANK ASYA Aralık 07 Toplamda KUVEYT TÜRKİYE GENEL Artış Yıl Sonu TÜRK FİNANS TOPLAM % Artış 19.435.082 Mart 08 4.224.371 7.003.186 4.408.024 5.852.389 21.487.970 10,6 Haziran 08 4.255.003 7.867.730 4.858.169 6.250.086 23.230.988 8,1 Eylül 08 4.439.465 7.609.639 4.953.797 6.451.095 23.453.996 1,0 Aralık 08 4.789.108 8.108.129 5.768.034 7.104.156 25.769.427 9,9 Mart 09 5.368.854 9.119.818 5.896.984 7.890.309 28.275.965 9,7 Haziran 09 5.602.438 9.821.492 6.223.879 7.987.880 29.635.689 4,8 Eylül 09 5.909.983 11.111.369 6.439.437 8.363.902 31.824.691 7,4 Aralık 09 6.414.914 11.608.955 6.904.526 8.699.643 33.628.038 5,7 Toplam İçinde Payı 19,1% 34,5% 20,5% 25,9% 33% 30% 100,0% Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir. Aktif gelişim tablosuna baktığımızda katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre iyi sayılabilecek bir aktif artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda atilerini 6,3 Milyar TL arttıran katılım bankaları bu yılda %33 artış oranına ulaşmışlardır. Mevduat bankaları 2008 yılında TL nominal bazda aktilerini %26 arttırırken dolar bazında hesaplama yapıldığında Mevduat bankalarının toplam aktileri 2008 yıl sonunda 2007 yılına göre %4 azalmıştır. Aynı pariteyi katılım bankaları rakamlarına uyguladığımızda aynı dönemde katılım bankalarının aktileri dolar bazında %1 artış göstermiştir. Katılım bankaları 2008 yılında sağladıkları aktif artışını 2009 yılında da benzer oranda sürdürmüştür. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %30 luk artışla toplam aktilerini 33,628 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir. Aynı dönemde 32 mevduat bankasının aktii %13’lük artışla toplamda 775,512 Milyar TL’ye ulaşmıştır. www.ferhatsayim.net 627 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu Katılım bankalarında en yüksek aktif büyüklüğüne sahip kurum Bank Asya sonra Türkiye Finans olmuştur. Bu iki katılım bankası toplam aktilerin %60,4’üne sahiptir. Kuveyt Türk ve Albaraka ise ikisi birlikte toplam aktiin %39,6’sına sahiptir. Tablo-15: Mevduat Bankalarında Toplam Aktilerin Gelişim Tablosu 2007- 2009 Mevduat bankaları AKTİFLER 2007- 2009 2007 2008 Milyon YTL 542.293 682.937 Milyon Dolar 467.776 448.769 26 -4 2009 771.512 518.733 13 16 Kaynak: TBB verilerinden derlenmiştir. Şekil- 1: Katılım Bankalarının Sektör İçindeki Payları Kaynak: TKBB, TBB verileri ve diğer kaynaklardan faydalanılarak hazırlanmıştır. 7 Yalova Şubelerinde Saha Araştırması Katılım bankalarının Yalova’da bulunan şubeleriyle birebir görüşmeler yapılmış ayrıca tarafımızca hazırlanan bazı anketler uygulanmıştır. Yine gözlemlediğimiz bir takım hususlar tarafımızca not edilmiştir. 7.1 Şube ve Çalışan Bilgileri Tablo- 16: Yalova İli Katılım Bankalarındaki Çalışan Sayıları Yalova İli Toplam Çalışan Sayısı Yalova İli Şube Sayısı Yalova İli Bankamatik Sayısı ATM’lerden Para Yatırma İmkanı İnternet Şubesi Kullanıcı Sayısı (İfade Edilen Yaklaşık) 628 Albaraka Türk Bank Asya Türkiye Finans Kuveyt Türk 14 12 11 Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek 14 3 9 3 8 1 1 1 1 2 1 Yok 1 Bankamatikte 824 www.ferhatsayim.net 500 Yok 1000 ? indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance Katılım Bankaları Yalova şubelerinde çalışma yılı bilgisine ulaştığımız 15 personelin ortalama mesleki tecrübe süresi 7,23 yıldır. Mezuniyet bilgisi bulunan 12 personelin 3’ü Kamu Yönetimi, 3’ü Maliye, 2’si İşletme, ve kalan 4’ü de İstatistik, İktisat, Turizm İşletme, Sosyal Bilgiler mezunudur. Çalışanlardan biri aynı zamanda doktora öğrencisidir. 7.2 Sorularımıza Verilen Cevaplar Yaptığımız anketlerin bir kısmına ilişkin sonuçlara burada yer vermek istiyoruz. Katılım bankalarının Yalova şubelerinde çalışan toplam sayı 37 kişi olup bunların 19’uyla anket yapılmıştır. Katılımcılara çeşitli hüküm cümleleri sunulmuştur. Hüküm cümleleri seçilirken bankacılık kesimlerinde sıklıkla ifade edilebilen genel beyanlar ya da uç görüşler seçilmeye çalışılmıştır. Birbirinden farklı görüşleri ifade eden hüküm cümleleri de belirlenmiş ve çapraz hüküm cümleleri oluşturulmuştur. Banka çalışanlarının soruda belirtilen hüküm cümlesine yakınlığı ölçülmektedir. Çalışanların bu ifadelere yatkınlıklarını 0-10 arası belirlenmiş kutucuklara işaretlemeleri istenmiştir. Likert ölçek tipinde 11 seçenekli form kullanılmıştır. Bu işaretlemelerin neyi ifade edeceğine dair kural “0-Hiç Katılmıyorum Aksini Düşünüyorum, 5-%50 Katılıyorum, 10-%100 Katılıyorum” örneğiyle açıklamalarımızda ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Bu kısa açıklamalardan sonra bu soruların bir kısmını ve katılım bankası çalışanlarının bu ifadelere katılım ortalamalarını şu şekilde verebiliriz. 7.2.1 Otomasyon Sistemi Yazılımının Yeterliliği Çalışanlar “Bankamızda kullanılan bankacılık bilgisayar yazılımları işlemleri yapmada yeterlidir” şeklindeki bir ifadeye Albaraka Türk 72 Bank Asya 80 Türkiye Finans 82 Genel Ortalama 78 Ortalama ile katıldıklarını ifade etmişlerdir. Buna göre çalışanlar kullandıkları otomasyon sisteminden büyük ölçüde memnun olsalar da bir takım sorunlara işaret etmektedir. Çalışanların otomasyon sistemi ile ilgili görüşlerini biraz daha netleştirmek için sorulan “Yazılımlarda bazı menülere ulaşmak çok zor oluyor, özellikli işlemleri yapmada zorlanıyoruz.” Şeklindeki ifadeye yaklaşımları Banka bazında önemli farklılıklar göstermiştir. Buna göre otomasyon sistemi ile ilgili en fazla şikayet Albaraka Türk katılım bankası çalışanlarından gelmektedir. Bu durum bir önceki sorudaki sonuçlarla da uyumludur. Albaraka Türk 55 Bank Asya 28 Türkiye Finans 46 Genel Ortalama 41 www.ferhatsayim.net 629 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu 7.2.2 Evrak Çalışma Düzeni Çalışanların kurumlarındaki çalışma düzenlerini değerlendirmelerine yönelik hazırladığımız bir soruya verilen cevapların yüzde ortalaması aşağıdadır. Buna göre katılım bankası çalışanları ortalama %84 oranında evraklı çalışma düzeninde iyiye gidiş görmektedir. Soru şu şekilde sorulmuştur. “Bankamızda evrakların klase edilmesi ve düzgün arşivlenmesi işi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum” şeklindedir.) Albaraka Türk 88 Bank Asya 86 Türkiye Finans 76 Genel Ortalama 84 7.2.3 Bilgisayar Sisteminde Gelişme “Bankada kullanılan bilgisayar sistemi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum” şeklindedir.) şeklindeki bir ifadeye katılım büyük oranda olmuştur. Bu soruyla çalışanların son yıllarda otomasyon sistemlerinde yapılan donanımsal yenilikler ve genel teknolojik gelişmelerden büyük oranda memnun oldukları sonucunu çıkarabiliriz. Bilgisayar sistemleri konusunda Albaraka’nın en düşük memnuniyet seviyesini yansıtması bu banka çalışanlarının yazılım konusunda verdikleri cevaplarla da örtüşmektedir. Albaraka Türk 88 Bank Asya 95 Türkiye Finans 96 Genel Ortalama 93 7.2.4 Kariyer Sisteminde Gelişme Katılımcıların “Bankamızda kullanılan kariyer sistemi 10 yıl öncesine göre çok daha iyi durumdadır. (Yeterince eski olmayan çalışanlar için soru “her geçen gün iyiye gittiğine inanıyorum şeklindedir.)” şeklindeki soruya verdikleri cevaplarda banka bazında önemli bir ayrışma görülmemiştir. Katılım Bankaları Yalova Şubeleri çalışanlarının genel olarak kurumlarında işleyen kariyer sisteminde gelişme gördüklerinden bahsedilebilir. Bu hüküm cümlesine ortalama katılım %82 civarındadır. Albaraka Türk 83 Bank Asya 80 Türkiye Finans 84 Genel Ortalama 82 630 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance 8 Sonuç Eski adlarıyla Özel Finans Kurumu yeni adıyla Katılım Bankaları, mevduat benzeri olarak, özel cari hesaplar ve kâr ve zarara katılma hakkı veren hesaplar yoluyla fon toplayan, üretim desteği, kâr zarar ortaklığı, leasing, mal karşılığı vesaikin alım satımı gibi yöntemlerle fon kullandıran kurumlardır. Türkiye’de 1984 yılından beri bu kurumların kurulmalarına izin verilmektedir. Sayı olarak 6’ya kadar çıkmakla birlikte mevduat bankalarında yaşanan konsolidasyonlara paralel olarak şu andaki sayıları dörde düşmüştür. Bununla birlikte inans sektöründe özellikle son yıllarda yaşanan hacim ve şube sayısı yönlü büyümeler bu kurumlar için de fazlasıyla söz konusudur. Toplam sektör içindeki payı küçük denebilecek çapta olan bu kurumların diğer bankalara göre daha hızlı büyümeleriyle sektör içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaktadır. 2001 yılında 2,4 milyar TL’lik aktif büyüklüğüyle sektörün toplam aktileri içerisinde sadece %1,08’lik pay alabilen katılım bankaları 2004 yılında 7,3 Milyar TL ile % 2,34, 2006 yılında 13.730 Milyar TL ile % 2,83 ; 2008 yılında 25.769 Milyar TL ile % 3,64 ve 2009 yıl sonu itibari ile 33.628 Milyar TL ile sektör aktileri içerisinde %4,18’lik paya ulaşmıştır. 5411 sayılı kanundaki genel düzenleme ve kredi sınırları gibi sınırlamaların çoğuna tabi olan bu kurumlar mevduat bankalarından en fazla faiz riskini üstlenmemekle ayrışmaktadırlar. Bankacılık faaliyetinde yönetilmesi gereken en büyük risklerden olan faiz riski bu tür bankalar tarafından üstlenilmediği için inansal krizlere karşı daha az duyarlı bir aktif pasif dengesinden bahsedebiliriz. Ancak faiz riskinin alınmaması bu tür bankalarda mevduat bankalarından farklı olarak faiz farkına dayalı ani ve yüksek kurumsal kar elde etme imkanını da ortadan kaldıracaktır.  Üç kamu bankasını dışarıda bıraktığımızda 29 özel mevduat bankası başına ortalama 223 şube düşerken, 4 katılım bankasının her birinin ortalama 140 şubesi bulunmaktadır. Ancak şube sayılarının 2008 den 2009’a artış hızına bakıldığında katılım bankalarının mevduat bankalarının iki katı şube artış oranına ulaştığı görülmektedir  Katılım bankaları 21 olan “toplam personel/şube sayısı” ortalaması ile mevduat bankalarının ortalamasının %13 üzerinde bir şube başı personel sayısı istihdam etmektedir.  2007 yılını dışarıda tutup 2008 ve 2009 sonu rakamları karşılaştırıldığında Katılım bankalarında hem TP fonlar-mevduat, hem YP fon-mevduat hem de toplam TP ve YP fon-mevduat rakamları nominal olarak mevduat bankalarının oldukça altında olsa da artış hızı açısından mevduat bankalarına oranla 3 katı bir artış yüzdesine sahip olduğu görülmektedir.  Katılım bankaları ve diğer bankaların 2008 yıl sonunda 2007 yıl sonuna göre kredi-fon kullandırım artış oranlarının %29 ve 30 ile hemen hemen aynı düzeyde olduğu görülürken, 2009 yıl sonu rakamlarına göre katılım bankalarının diğer bankalar göre oldukça yüksek bir artış oranına ulaştığı dikkat çekmektedir. Diğer bankalar 2009 sonu itibariyle kredilerini sadece %4 arttırırken katılım bankaları %26 oranında arttırmıştır.  Toplam karda 2008 yılında 2007 yılına göre %23 artış yaşanmıştır. 2009 yılında ise artış oranı %8,94 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemler için mevduat bankalarına bakıldığında ise TL bazda karları 2008 yılında 2007 ye göre %12 azalan mevduat bankalarının karı 2009 yıl sonunda 2008’e göre %56’lık artışla 18,5 Milyar www.ferhatsayim.net 631 indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Uluslararası II. Trakya Bölgesi Kalkınma - Girişimcilik Sempozyumu TL’ye ulaşmıştır. 2009 rakamlarını 2007 rakamlarına oranladığımızda ise mevduat bankaları 2009 sonunda 2007’ye göre karlarını TL bazda %37 arttırırken, katılım bankaları aynı iki yıllık dönem için karlarını %34 arttırmışlardır.  Katılım bankalarının 2008 yılında 2007 yılına göre oldukça iyi bir özvarlık artışı sağladığı görülmektedir. Toplamda 1.4 Milyar TL özvarlık artışı sağlayan katılım bankaları bu yılda %58 artış oranına ulaşmışlardır. 2009 yıl sonu itibariyle 2008’e göre %19 luk artışla toplam özkaynaklarını 4,420 Milyar TL’ye yükseltmişlerdir.  Özkaynakları toplam aktilere dolayısıyla toplam pasife oranladığımızda 2009 yılı katılım bankaları konsolidasyonu için çıkan oran %13 olmakta iken aynı oran mevduat bankaları için %12 olmaktadır. Ancak bu oran Basel düzenlemelerinde yer alan Sermaye Yeterlilik Rasyosu ile karıştırılmamalıdır.  Katılım bankaları kendi içlerinde karşılaştırıldığında Bank Asya Toplanan Türk Parası ve Yabancı Fonlar, Kullandırılan Fonlar, Net Kar, Özvarlıklar, ve Aktiler sıralamalarının hepsinde en önde çıkmaktadır. Bu sıralamalar ele alındığında bu kurumun ardından Türkiye Finans ve diğer iki katılım Bankası olan Al Baraka ya da Kuveyt Türk gelmektedir. Kurumların Yalova şubeleri de ele alınmıştır. Kuveyt Türk dışındaki üç katılım bankasının Yalova’da şubesi bulunmaktadır. Bank Asya’nın 2 diğerlerinin 1’er ATM cihazı mevcut olup sadece Bank Asya’nın bir ATM’si Para Yatırılabilme özelliğine sahiptir. Albaraka şubesinde sadece erkek personel bulunmakta diğer iki şubede ise bayan ve erkek personel bulunmaktadır. Çalışanların sorularımıza ve anketlerimize verdiği cevaplara göre kullandıkları bilgisayar sistemlerindeki gelişmeler genellikle memnuniyet verici olmakla birlikte kullanılan yazılımdan memnuniyet kurumdan kuruma değişiklik göstermektedir. Albaraka çalışanlarının kullandıkları yazılımdan memnuniyetleri diğerlerine göre daha düşük çıkmaktadır. Özellikli işlemleri yerine getirmede diğerlerine göre daha fazla sorun bildirmektedirler. Çalışanların kurumlarındaki kariyer sistemlerindeki gelişmelerden genel olarak memnun oldukları söylenebilir. Kaynaklar  Akın, Cihangir (1986), Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları, İstanbul  Akyüz, Osman, “Metne Çevrilmiş Söyleşi-Katılım Bankalarının Sayısı Yeterli Değil Piyasa Yeni Oyuncularla Daha Da Derinleşir” , http://sektoreel.zaman. com.tr/sektoreell/detaylar.do?load=detay&link=1142 [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  “Albaraka Türk – Hakkımızda” http://www.albarakaturk.com.tr [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Battal, Ahmet., “Bankacılık Kanunu Şerhi”, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007  Finans Hattı “Faizsiz Bankacılığın Tarihçesi” http://www.inhat.com/ inhat/menu6/faizsizbank.html [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  “Kuveyt Türk’ün Tarihçesi” http://www.kuveytturk.com.tr/tr/ Hakkimizda_Tarihce.aspx [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Küçükkocaoğlu, Güray, “ İslami Bankalar ve İslami Finans Kurumları” http:// www.baskent.edu.tr/~gurayk/inpazcuma17.doc [Erişim Tarihi: 28.06.2010] 632 www.ferhatsayim.net indexed by www.akademikindex.net indexed by www.akademikarge.com indexed by www.akademikfinans.com Bölgesel Kalkınma ve Finans / Regional Development And Finance  Moles, Peter. ve Terry, Nicholas., “he Handbook of Internatıonal Fınancıal Terms”, Oxford University Press, New York, 1997    Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2008), “Bankalarımız 2007” Yayın No: 255 Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2009), “Bankalarımız 2008” Yayın No: 264 Türkiye Bankalar Birliği (Mayıs 2010), “Bankalarımız 2009” Yayın No: 267  Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, “Finansal İstikrar Raporu 2005”, 2005, Ankara; http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/inist/bolumII.pdf  Türkiye Katılım Bankaları Birliği (2008), “Türk Finans Sisteminde Katılım Bankaları”, İstanbul  “Türkiye Katılım Bankaları Birliği – Sıkça Sorulan Sorular” http://www. tkbb.org.tr/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=46&Item id=83 [Erişim Tarihi: 28.06.2010]  Yılmaz, Osman Nihat ( 2010), “Faizsiz Bankacılık İlkeleri ve Katılım Bankacılığı” Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 27-28 Şubat 2010, Antalya www.ferhatsayim.net 633